GIÁO XỨ LÀ GIA ĐÌNH CỦA CHÚA
MỘT CÁI NHÌN VỀ MỐI TƯƠNG QUAN CỦA CÁC THÀNH VIÊN TRONG GIA ĐÌNH

Lm. Giuse Tạ Huy Hoàng

WHĐ (19.10.2020) – Gọi Giáo hội như là gia đình của Chúa thì đó là chuyện nghe quen tai; gọi giáo xứ như là gia đình của Chúa thì có vẻ ít nghe hơn nhưng cũng có lý. Còn gọi Giáo xứ là gia đình của Chúa… thì có vẻ “khẳng quyết hơn”, nhưng vẫn có lý và rất có tình. Vì “giáo xứ chủ yếu không phải là một cơ cấu, một địa giới hay một toà nhà, nhưng đúng hơn đó là “gia đình của Chúa...”[1], bài viết Giáo xứ là gia đình của Chúa… muốn được trình bày ít nhiều về mối tương quan giữa giáo dân và giáo sĩ, với một số hướng dẫn của Giáo hội, trong khung cảnh của một xứ đạo thấm đượm sự sống nhiệm mầu của Thiên Chúa Ba Ngôi.

Một vài ý tưởng dẫn vào…

Các tín hữu chuyên cần nghe các tông đồ giảng dạy, luôn luôn hiệp thông với nhau, siêng năng tham dự lễ bẻ bánh, và cầu nguyện không ngừng.[2]

Các tín hữu thời bấy giờ đông đảo, mà chỉ có một lòng một ý… càng ngày càng có thêm nhiều người tin theo Chúa: cả đàn ông đàn bà rất đông.[3]

Khi ta nâng chén chúc tụng mà cảm tạ Thiên Chúa, há là chẳng phải dự phần vào Máu Đức Kitô sao? Và khi ta cùng bẻ Bánh Thánh, đó chẳng phải là dự phần vào Thân Thể Người sao?[4]

Một châm ngôn cổ cho rằng: “Giáo hội cử hành bí tích Thánh Thể và bí tích Thánh Thể làm nên Giáo hội”. Trên nền tảng đó, bài viết Giáo xứ là gia đình của Chúa... sẽ luôn ý thức giáo xứ không tiên vàn là một cơ cấu, nhưng đúng hơn đó là:

… “gia đình của Thiên Chúa, một nhóm bừng cháy tinh thần hợp nhất”, “một mái nhà thân thương và niềm nở”, “một cộng đoàn tín hữu”. Giáo xứ được thiết lập một cách rõ ràng và đơn giản trên một thực tại thần học bởi vì nó là một cộng đồng Thánh Thể. Điều ấy có nghĩa giáo xứ là một cộng đồng thích hợp để cử hành Thánh Thể, nguồn mạch sống động để xây dựng giáo xứ và là mối liên kết bí tích của sự hiệp thông trọn vẹn giữa giáo xứ với toàn thể Giáo hội.[5]

Giáo xứ là một cộng đoàn tín hữu được thiết lập cách bền vững ở trong giáo hội địa phương, và việc săn sóc mục vụ được ủy thác cho linh mục chính xứ làm chủ chăn riêng, dưới quyền của giám mục giáo phận. Chỉ duy có giám mục giáo phận có quyền thành lập, giải tán hoặc thay đổi các giáo xứ; tuy nhiên ngài không nên thành lập, giải tán hoặc thay đổi một cách đáng kể các giáo xứ mà không tham khảo ý kiến hội đồng linh mục.[6]

và xin được cùng với Giáo hội để dâng lên Chúa lời nguyện:

Lạy Chúa,
này chúng con thuộc đại gia đình của Chúa,
xin dủ thương đoái nhìn
và giúp chúng con hằng chế ngự thân xác,
để tinh thần được phấn khởi
và thiết tha tìm kiếm Chúa không ngừng.
Chúng con cầu xin
nhờ Đức Giêsu Kitô Con Chúa,
là Thiên Chúa và là Chúa chúng con,
Người hằng sống và hiển trị muôn đời.
Amen.[7]

Từ Giáo hội học đến thần học về giáo xứ

Làm thần học về giáo xứ (to do theology on parishes) không thể không nghiên cứu về Giáo hội (to study the Church). Suy tư và tìm hiểu bản chất của giáo xứ không thể không nghiên cứu mối tương quan của giáo xứ với giáo phận, Giáo hội phổ quát, trong đó các thừa tác vụ và các đoàn sủng giúp Giáo hội tăng trưởng:

… rõ ràng phải được hiểu dưới ánh sáng của khoa “Giáo hội học hiệp thông”: các thừa tác vụ và các đoàn sủng, vì khác biệt và bổ túc cho nhau, nên theo thể thức của mình, đều cần thiết cho sự tăng trưởng của Giáo hội.[8]

Thích thú với trình tự sáu giai đoạn theo phương pháp nghiên cứu Giáo hội học trong tác phẩm La Chiesa primizia del regno của Battista Mondin:[9] (1) Giai đoạn kinh nghiệm,[10] (2) Giai đoạn chú giải,[11] (3) Giai đoạn hiện tượng,[12] (4) Giai đoạn triết lý,[13] (5) Giai đoạn thần học,[14] (6) Giai đoạn đối thoại,[15] bài viết Giáo xứ là gia đình của Chúa... trong tinh thần của Giáo hội học cũng như thần học về giáo xứ có phương pháp nghiên cứu của mình (và không nhất thiết phải theo đúng trình tự sáu giai đoạn kể trên).[16]

Điều thú vị còn là sự ý thức được rằng, nếu bị tục hóa, Giáo xứ là gia đình của Chúa... sẽ mất đi tính chất “tiên tri” để có thể nhân danh Chúa Kitô mà rao giảng Tin mừng cứu độ.[17] Nếu quá thiêng liêng xa vời, Giáo xứ là gia đình của Chúa... sẽ xuất thế mà không nhập thế được và mất đi khả năng hội nhập để có thể tiếp xúc với những con người cụ thể của Giáo hội, giáo hội địa phương,[18] giáo xứ. 

Trong dòng lịch sử, suy tư thần học về chính Giáo hội xuất hiện tương đối muộn màng. Mãi đến năm 1.300, luận thuyết thần học đầu tiên về Giáo hội, De Ecclesia của James Viterbo, mới được phổ biến. Công trình đó, và hầu như tất cả Giáo hội học hay thần học về Giáo hội sau này, đều chú tâm đến Giáo hội phổ quát, giáo hoàng, các giám mục, quyền lực Giáo hội đã đón nhận được từ nơi Đức Kitô.[19]

Thần học là đức tin tìm kiếm sự hiểu biết, tìm kiếm phương cách thích hợp nhất đối với việc chuyển thông giáo lý đức tin cho con người.[20] Thật vậy, khởi đầu với ngày lễ Ngũ Tuần, trong ý thức Giáo hội học có nghĩa là học hỏi về Giáo hội, các thành phần trong Giáo hội nghiên cứu Thánh kinh và Thánh truyền của Kitô giáo trong sự hiểu biết sâu xa hơn này.[21]

Mỗi Phúc âm phản ánh một cách quan niệm về Giáo hội. Giáo hội học đã hình thành, phát triển và đạt dần tới mức hoàn chỉnh theo nhịp Giáo hội tăng trưởng và suy tư về chính mình, tìm kiếm những cách thức nhận định, cách hiểu, cách giải thích, phân tích kỹ càng và những tổng hợp rộng rãi hơn, để có thể hiểu đúng giá trị và trân trọng đủ trong việc ghi lại những suy tư về Giáo hội, giúp hình thành một nền thần học về Giáo hội, về giáo hội địa phương, cách riêng về giáo xứ (để giáo xứ thực sự là gia đình của Chúa được hiểu rõ ràng hơn và sống đúng đắn hơn).[22]

Giáo hội nói chung, và cách nào đó là giáo hội địa phương, giáo xứ… được so sánh với “địa đàng”;[23] với “dòng dõi Abraham”, “đàn chiên duy nhất của đức tin”, “người vợ ngoại tình” của Hôsê;[24] với Evà phát sinh từ cạnh sườn Ađam;[25] với “tàu của Noê”,[26] với Rêbécca,[27] với Giêrusalem hay thậm chí với “cô gái điếm Rahab” và căn nhà của cô,[28] với “cung thánh” của Môsê,[29] với tấm “áo không có đường khâu” của Ðức Giêsu,[30] với con “tàu đức tin”,[31] với “hội các tín hữu”,[32] với “nhà Thiên Chúa”.[33]

Vào giữa thế kỷ 19, thần học gia Johann Adam Moehler (1796-1838) còn định nghĩa Giáo hội là:[34]

… chính Con Thiên Chúa hằng tỏ mình cho nhân loại dưới lốt phàm nhân, tự đổi mới không ngừng mà vẫn giữ nguyên như cũ, tức Giáo hội là cuộc nhập thể của Con Thiên Chúa, một cuộc nhập thể kéo dài cho đến mãi mãi.[35]

Nhà Giáo hội học danh tiếng Joseph Komonchak (Hoa Kỳ) nhấn mạnh đến yếu tố không thể thay thế của con người trong Giáo hội:

Các nguyên lý cấu thành Giáo hội (ở bất kỳ cấp độ nào) bao gồm: lời mời gọi của Chúa Cha, lời của Chúa Kitô, sự hiện diện của Thánh Thần, việc cử hành bí tích Thánh Thể, tình huynh đệ yêu thương và thừa tác vụ tông truyền (nghĩa là quyền lãnh đạo kế thừa từ các tông đồ). Nơi nào những nguyên lý này làm phát sinh ra một cộng đoàn thì đó là giáo hội, không chỉ là một phần của Giáo hội, nhưng là một thực tại đầy đủ của Dân Chúa và là nơi cư ngụ của Thánh Thần.[36]

Khi cảm thức về Giáo hội đã lớn rộng và sâu sắc trong lòng cộng đồng các tín hữu, Công đồng Vaticanô II chọn Giáo hội làm chủ đề chính, giúp cho các tín hữu ý thức rõ hơn mình là thành viên chủ động của Giáo hội. Theo đó, Giáo hội, giáo hội địa phương, giáo xứ… được nhắc đến trong định hướng sống tình hiệp thông nhờ có Thánh Thần hiện diện và hành động.[37] H. Muehlen còn đề nghị cách định nghĩa Giáo hội theo Thần Khí học: Giáo hội như “mầu nhiệm đồng nhất hóa” Thánh Thần với các Kitô hữu nơi Ðức Kitô; Giáo hội như “một ngôi vị huyền bí” (una mystica persona).[38] Hiến chế tín lý về Giáo hội nhận định:

Thánh Linh không chỉ thánh hóa và huớng dẫn Dân Thiên Chúa bằng các bí tích và các thừa tác vụ, cùng trang bị họ bằng các nhân đức, nhưng Ngài còn ban phát các ân sủng đặc biệt cho mọi cấp bậc các tín hữu “phân chia ân huệ cho mỗi người theo ý Ngài” (1 Cr 12,11), khiến người lãnh nhận các ân sủng ấy có đủ khả năng và sẵn lòng đảm nhận các công việc và nhiệm vụ khác nhau mưu ích cho việc canh tân, xây dựng và phát triển Giáo hội....[39]

Lãnh nhận các ân sủng và sẵn lòng đảm nhận các nhiệm vụ khác nhau để phát triển Giáo hội nói chung, giáo hội địa phương, giáo xứ là những cộng đoàn nền tảng của đời sống Kitô hữu trong Giáo hội của Đức Giêsu Kitô, là những trung tâm đầu tiên, những đơn vị gia đình đầu tiên và chủ yếu của đời sống Giáo hội trong công cuộc truyền giáo và phát triển Giáo hội.

Giáo hội địa phương

Theo James A. Coriden, sự phát triển một thần học về giáo hội địa phương, giáo xứ nảy sinh từ năm phong trào khơi dậy những nghiên cứu và suy tư đầy nhiệt huyết, giúp nối kết thành một tổng thể rất hữu ích, giúp hậu thuẫn cho sự hiểu biết phong phú hơn, đầy đủ hơn về giáo hội địa phương, về giáo xứ và về các mối tương quan của các thành phần trong những thực tại này.[40]

… (1) phong trào Thánh kinh muốn nghiên cứu lại những cộng đoàn trong Tân ước, (2) phong trào giáo phụ với nghiên cứu mới về những văn sĩ Kitô giáo thời ban đầu và những tín hữu đoàn của họ, (3) phong trào phụng vụ với cuộc canh tân phụng tự và sinh hoạt bí tích của Giáo hội, (4) phong trào truyền giáo, tái khám phá việc công bố lời Chúa cho những người chưa thuộc về Giáo hội, và (5) phong trào đại kết, cân nhắc và đối thoại với những Giáo hội Kitô giáo khác.[41]

Đã có thời, trước Công đồng Vaticanô II, một thành ngữ thần học đã từng được sử dụng để gọi giáo hội địa phương, giáo xứ là Giáo hội thu nhỏ, một tiểu giáo hội trong Giáo hội (ecclesiola in ecclesia), là tế bào của Giáo hội phổ quát, một dạng thức rất nhỏ của Giáo hội phổ quát, như một tế bào trong những tế bào của một cơ phận trong một thân thể duy nhất, Nhiệm Thể Chúa Giêsu Kitô. Giáo hội phổ quát hiện thể trong giáo hội địa phương.[42] Tuy nhiên, giáo hội địa phương không phải là Giáo hội toàn thể. Giáo hội phổ quát mới đích thực là Nhiệm Thể Chúa Kitô và mới bất khả khuyết. Chỉ Giáo hội phổ quát mới gồm toàn thể “các thánh thông công” (communion of Saints: ở trần gian, ở trên trời và trong luyện ngục).[43] Chỉ Giáo hội phổ quát mới bao gồm toàn bộ tiến trình thời gian từ lúc Chúa Ngôi Hai giáng sinh làm người cho tới ngày Người quang lâm.

Vì thế, việc hình thành một giáo xứ luôn phải đặt dấu nhấn trên tính hiệp nhất với tính chất cá biệt của một giáo hội địa phương, một cộng đồng tôn giáo trong bản chất là truyền giáo, chứ không phải là một hội đoàn chính trị với các quyền bính thế tục. Đó là cộng đoàn, là gia đình… tụ họp trong sự hiệp thông với Chúa, là phương tiện cho một mục đích lớn hơn, cao cả hơn… và là thể hiện của Giáo hội.

Với cái nhìn thần học về Giáo hội phổ quát được áp dụng xuống cho cộng đoàn tín hữu địa phương, cho giáo xứ… như một mẫu thu nhỏ của Nhiệm Thể Đức Kitô, giáo hội địa phương, giáo xứ cũng được xem như một dạng thức của một pháp nhân tập đoàn trong niềm tin siêu nhiên cũng như thực hành tự nhiên, với những quyền lợi và đặc ân trong chân lý và ân sủng của Thiên Chúa ban cho.

Công đồng Vaticanô II đặc biệt lưu tâm và nhấn mạnh nhiều đến việc Nhiệm Thể Giáo hội phải lớn lên;[44] mọi chi thể sống động đều phải tích cực hợp tác đến độ có thể nói là sự sống của Giáo hội tùy thuộc vào hoạt động của những pháp nhân tập đoàn là các giáo hội địa phương, giáo xứ trong niềm tin siêu nhiên cũng như thực hành tự nhiên.[45]  

Giáo xứ là đơn vị căn bản của Giáo hội, là tế bào căn bản của Giáo hội (the basic cell of the Churxh),[46] một hình ảnh rất đẹp, rất nên được sử dụng cho thấy mối tương quan hữu cơ giữa giáo xứ với giáo phận, và với Giáo hội toàn cầu. Giáo xứ đối với Giáo hội toàn cầu là chi thể trong Nhiệm Thể, là thành phần của đại gia đình Giáo hội. Nhưng chính giáo xứ cũng là gia đình, gia đình của Chúa, với các thành viên là mọi người dân xứ: giáo sĩ, tu sĩ, giáo dân. Giáo xứ là hiện thân (embodiment), là sự thể hiện (realization) của giáo hội rộng lớn hơn, là chính Giáo hội hiện hữu tại một vị trí địa lý cụ thể và là môi trường sống đạo của một cộng đoàn cụ thể.

Giáo hội là một cơ cấu hữu hình, “chỗ ở” của gia đình con cái Thiên Chúa, mà gia trưởng là chính Thiên Chúa. Hay cũng có thể nói, chủ hộ đích thực và không thể thay thế của gia đình Giáo hội, giáo phận, giáo xứ là chính Chúa Kitô. Thật vậy, Thánh Phaolô trong 1 Timôthê 3,14-16 đã viết:

Tôi viết cho anh thư này, dù vẫn hy vọng sớm đến với anh, nhưng nếu tôi chậm trễ, thì thư này sẽ cho anh biết phải ăn ở thế nào trong nhà của Thiên Chúa, tức là Giáo hội của Thiên Chúa hằng sống, cột trụ và điểm tựa của chân lý. Phải công nhận rằng: mầu nhiệm của đạo thánh thật là cao cả, đó là: Đức Kitô xuất hiện trong thân phận người phàm, được Chúa Thánh Thần chứng thực là công chính; Người được các thiên thần chiêm ngưỡng, và được loan truyền giữa muôn dân; Người được cả hoàn cầu tin kính,
được siêu thăng cõi trời vinh hiển.[47]

Vì thế, linh mục chính xứ, mục tử riêng (proper pastor) của giáo xứ, trong sự hiệp thông với giám mục giáo phận của mình, là người được huấn luyện, được kỳ vọng mỗi ngày một trở nên một Kitô khác (Alter Christus), tuy không thay thế Người theo nghĩa triệt để, cũng không sánh được với giám mục giáo phận trong cương vị tông đồ, nhưng luôn luôn trong sự hiệp thông với giám mục giáo phận của mình, được đặc biệt mời gọi làm công việc của chính Đức Kitô.

Giáo hội địa phương là hiện thân của giáo hội rộng lớn hơn, là chính Giáo hội hiện hữu tại một vị trí địa lý cụ thể và là môi trường sống của con người. Cũng như con người được sinh vào những gia đình riêng biệt trong những nơi chốn và điều kiện cụ thể, người Kitô hữu được lãnh nhận bí tích rửa tội, nên đồng hình đồng dạng với Đức Kitô trong những giáo hội địa phương riêng biệt.[48]

Thật vậy, giáo hội địa phương, giáo xứ có thể được nhận dạng qua sự thực hành và sống linh ân của “Thần Khí” (pneumatologica), đặc sủng “thần linh” (charismatica), mầu nhiệm “Thánh Thể” (Eucharistica), định thức “hiệp thông”, dạng thức “bí tích”, mẫu thức “sứ điệp Tin mừng” (kerygma), kiểu thức “cánh chung” (eschatologicaI), mô hình “thập giá” (staurologica) trong định hướng Nước Trời của Đức Kitô.

Những hiện thân hay những thể hiện địa phương này xây dựng nên Giáo hội. Mỗi quan điểm hay phương pháp thể hiện đều có công đóng góp phần mình để giúp hiểu thêm về những khía cạnh đa dạng của mầu nhiệm Giáo hội, giáo hội địa phương, giáo xứ.[49] Thật vậy, giáo hội địa phương, giáo xứ được nhận biết và được liên kết với Giáo hội rộng lớn hơn qua sự hiện diện phẩm trật và các hoạt động mục vụ của các mục tử: làm thể hiện (re-present), làm hiện hữu (make present), làm hiện thực hoá (realize, make it real) Giáo hội toàn cầu.

Các giáo xứ thể hiện, làm hiện hữu Giáo hội toàn cầu. Các giáo xứ hiện thực hoá Giáo hội, đặc biệt khi tín hữu đoàn cùng với vị mục tử của mình cử hành bí tích Thánh Thể vào ngày Chúa nhật.[50]

Giáo hội, giáo hội địa phương, giáo xứ… là thực tại vừa mầu nhiệm vừa sống động nên không ai có thể hiểu biết hết được, nhưng hoàn toàn có thể nhận biết được một số khía cạnh của thực tại sống động và mầu nhiệm này. Với những mức độ giá trị khác nhau: có khi là tín điều, có khi là giáo lý chung, và cũng có khi chỉ là những nhận định riêng, những phạm vi khác nhau của thực tại này (Giáo hội phổ quát, giáo hội các vùng miền, giáo phận, giáo xứ) không thuộc cùng một mức độ hoàn toàn như nhau về tính chất thần học.[51]

Tin rằng Thánh Thần Chúa cũng hiện diện nơi giáo hội địa phương, giáo xứ, ban sự sống cho giáo hội địa phương, giáo xứ…, nhà thần học Yves Congar nhấn mạnh rằng giáo xứ phải là một cộng đoàn cầu nguyện, cộng đoàn phụng vụ, sinh hoạt thiêng liêng, phục vụ lẫn nhau, hoạt động bác ái và truyền giáo, thể hiện tình liên đới Kitô hữu là đức ái mà Thánh Thần Chúa đặt trong lòng các tín hữu.

Còn thần học gia Karl Rahner thì chủ trương, điểm khởi sự cho một thần học về giáo xứ là đặc tính hiện thực hoá (actualization) của Giáo hội tại địa phương, cụ thể hoá của Giáo hội tại địa phương của thực tại này. Giáo xứ là một dạng thức hữu hình, thông thường và độc đáo của cộng đoàn Kitô hữu địa phương theo nguyên tắc về nơi chốn, đạt đến một mức độ hiện thực hóa rất cao khi trở thành một sự kiện, một biến cố có thể nhận biết được.[52]

Karl Rahner, nhà thần học xuất sắc thuộc Dòng Tên, người Đức, mô tả giáo xứ như sự hiện thực hoá của Giáo hội tại địa phương. Giáo hội là một xã hội hữu hình đạt đến một mức độ hiện thực hóa rất cao (hơn là chỉ tiếp tục hiện hữu), khi trở thành một sự kiện lịch sử có thể nhận biết được trong không gian và trong thời gian, một biến cố như sự kiện các thánh thông công. Khi cử hành Thánh Thể, giáo hội địa phương đạt đến mức độ hiện thực hoá cao điểm nhất, vì sự hiệp nhất các tín hữu với Đức Kitô và với nhau được thể hiện cách hữu hình và mật thiết.[53]

Giáo xứ là cộng đoàn địa phương, là hiện thân tiên khởi của Giáo hội trong lịch sử, là…

… “gia đình của Thiên Chúa, một nhóm bừng cháy tinh thần hợp nhất”, “một mái nhà thân thương và niềm nở”, “một cộng đoàn tín hữu”. Giáo xứ được thiết lập một cách rõ ràng và đơn giản trên một thực tại thần học bởi vì giáo xứ là một cộng đồng Thánh Thể. Điều ấy có nghĩa giáo xứ là một cộng đồng thích hợp để cử hành Thánh Thể, nguồn mạch sống động để xây dựng giáo xứ và là mối liên kết bí tích của sự hiệp thông trọn vẹn giữa giáo xứ với toàn thể Giáo hội.[54]

Không ít các quan điểm thần học đã nhận thức và xác quyết giáo xứ là cộng đoàn Giáo hội đầu tiên, là dân Chúa, là cộng đoàn cứu độ của Đấng Mêsia, là gia đình của những người đã lãnh nhận bí tích rửa tội đang sống trong cùng một khu vực riêng biệt, cụ thể… đặc biệt là trong hy tế Thánh Thể, trong kinh nguyện. Tuy không thể thay thế cho và cũng không thể là tất cả của Giáo hội phổ quát, giáo xứ vẫn thực sự là hình ảnh, là đại diện, là hiện thể sinh động của Giáo hội phổ quát.[55]

Thật vậy, khi xem toàn thể Giáo hội như bí tích cứu độ toàn thế giới (sacrament of the world’s salvation), Rahner cũng cho rằng, mỗi giáo xứ theo một cách nào đó thực sự là sự biểu hiện sống động của Giáo hội, làm cho Giáo hội trở nên hữu hình, làm cho Giáo hội có thể thực hiện “tính lĩnh hội được về thời gian-nơi chốn lịch sử” của mình.[56] Vả lại, Giáo hội, giáo hội địa phương, giáo xứ… vừa là mầu nhiệm vừa là biến cố, vừa hữu hình vừa vô hình, vừa do thần khởi vừa do con người các tín hữu hợp lại mà thành, vừa được tạo thành “từ trên xuống”[57] vừa được hình thành “từ dưới lên”.[58] Tuy nhiên, Rahner cũng đã cẩn thận lưu ý rằng:

… những giáo hội địa phương không được hưởng cùng một tính “không tỳ vết” trong sự thánh thiện và chân lý mà Đức Giêsu đã bảo đảm cho Giáo hội phổ quát. Nghĩa là, những giáo hội địa phương không phải là không thể sai lầm và không thể phạm tội.[59]

Khẳng định rõ ràng về thực tại giáo hội địa phương, giáo xứ, Công đồng Vaticanô II, cách riêng qua Hiến chế về phụng vụ thánh, Hiến chế tín lý về Giáo hội, Sắc lệnh về truyền giáo, đã kêu gọi việc thăng tiến phụng vụ trong các giáo hội địa phương, trong mỗi giáo xứ, về sự hiện diện của Đức Kitô và Giáo hội trong mỗi cộng đoàn địa phương, đồng thời mô tả sự hình thành các giáo hội địa phương ấy là công việc của Chúa Thánh Thần, Đấng qua bí tích thánh tẩy đã quy tụ những ai tin vào Đức Kitô để trở thành một dân mới của Thiên Chúa (sống động trong từng giáo xứ).[60] Thật vậy, được Thiên Chúa kêu gọi trong sự viên mãn tràn đầy ơn Thánh Thần, dân tộc mới của Thiên Chúa tại mỗi giáo xứ, trong phần đất của mình (territorial and/or personal parish), gồm tất cả những ai tin vào Đức Kitô và lãnh nhận bí tích thánh tẩy.[61] Cho nên,

… phải cổ võ đời sống phụng vụ của giáo xứ và mối liên hệ của đời sống ấy với giám mục, trong tâm trí cũng như trong hành vi của các tín hữu và của hàng giáo sĩ; còn phải ra sức làm triển nở ý thức cộng đoàn giáo xứ, nhất là trong việc cử hành thánh lễ cộng đồng ngày Chúa nhật.[62]

Giáo hội Chúa Kitô thực sự hiện diện (vere adest) trong mọi cộng đoàn tín hữu địa phương hợp pháp. Những cộng đoàn này, vì hiệp nhất với các chủ chăn, nên trong Tân ước cũng được gọi là Giáo hội. Thật vậy, trong phần đất mình, mỗi cộng đoàn là dân tộc mới Thiên Chúa kêu gọi trong Thánh Thần và trong sự viên mãn tràn đầy (1 Tx 1,5). Nơi các cộng đoàn đó, tín hữu được tụ họp lại nhờ việc rao giảng Phúc âm Chúa Kitô, và mầu nhiệm Tiệc ly được cử hành “để nhờ Thịt và Máu Chúa, tất cả kết thành huynh đệ và thành một Thân Thể” (Mozarabic prayer).

Chúa Kitô vẫn hiện diện trong các cộng đoàn ấy, dù nhỏ bé, nghèo nàn hay tản mát khắp nơi. Và nhờ thần lực Nguời, Giáo hội duy nhất, thánh thiện, công giáo và tông truyền được tụ họp lại.[63]

… gây dựng những cộng đoàn tín hữu sao cho họ biết sống xứng đáng ơn gọi của mình (Ep 4,1), để họ có thể thi hành những chức vụ Thiên Chúa trao cho: tư tế, tiên tri và vương giả. Nhờ cách đó, cộng đoàn Kitô hữu trở thành dấu chỉ nói lên sự hiện diện của Thiên Chúa nơi trần gian: vì nhờ hiến tế Thánh Thể, họ luôn luôn được cùng Chúa Kitô vuơn đến Chúa Cha; và khi đã được nuôi dưỡng cẩn thận bằng Lời Chúa, họ trở nên chứng nhân của Chúa Kitô; sau hết họ tiến tới trong đức ái và được hun đúc trong tinh thần tông đồ.[64]

Sau này, Tông huấn Kitô hữu giáo dân (Christifideles laici, 1988) cũng trình bày lại và nhấn mạnh đến thần học về giáo hội địa phương, giáo xứ của Công đồng Vaticanô II:

Giáo đoàn (ecclesial community) luôn có chiều kích phổ quát, nhưng giáo xứ lại là biểu hiện hữu hình và trực tiếp nhất của Giáo hội. Tại mỗi địa phương Giáo hội được nhận ra qua giáo xứ. Mọi người cần tái khám phá, trong ánh sáng của đức tin, ý nghĩa đích thực của giáo xứ, nơi chính “mầu nhiệm” Giáo hội hiện diện và hoạt động…. Giáo xứ chủ yếu không phải là một cơ cấu, một địa giới hay một toà nhà, nhưng đúng hơn đó là “gia đình của Chúa, là tình bằng hữu bừng cháy bằng một tinh thần hiệp nhất”, “một mái ấm thân thuộc và rộng mở”, “một cộng đoàn tín hữu”. Nói một cách đơn giản và rõ ràng, giáo xứ được đặt nền móng trên một thực tại thần học, bởi đó là một cộng đoàn Thánh Thể. Điều này có nghĩa: giáo xứ là một cộng đoàn hoàn toàn thích hợp cho việc cử hành bí tích Thánh Thể, nguồn sức sống cho việc xây dựng giáo xứ, mối dây liên kết bí tích của sự hiệp thông trọn vẹn giữa giáo xứ với toàn Giáo hội.[65]

Biết rằng mối tương quan của các giáo xứ với giáo phận và Giáo hội phổ quát (the relationship of the local churches to the diocesan and universal churches) hơn hẳn mối tương quan có trong xã hội, Linh mục Giáo sư Tiến sĩ James A. Coriden (Hoa Kỳ) có cách so sánh rất hay như sau:

Tương quan của các giáo xứ với giáo hội giáo phận và Giáo hội phổ quát khác với tương quan của các tiểu bang với liên bang Hoa Kỳ hay các phần với toàn thể trong trò chơi lắp hình. Giáo hội hiện hữu và bao gồm tất cả các thành phần hỗ tương này. Những giáo xứ cùng giáo hội giáo phận và Giáo hội phổ quát hiện hữu trong nhau. Họ sống trong hiệp thông với nhau. Mỗi giáo xứ là một thể hiện của giáo phận và của Giáo hội duy nhất của Đức Kitô; đồng thời giáo phận cùng với Giáo hội Công giáo hiện hữu trong và ngoài những giáo xứ.[66]

Kiểu nói triết lý “những giáo xứ cùng giáo hội giáo phận và Giáo hội phổ quát hiện hữu trong nhau” là kiểu nói đậm tính thần học, bởi điều đó không chỉ diễn tả mối tương quan gia đình thông thường, mà hơn thế bội phần: mối tương quan của các thành viên trong gia đình của Chúa, mối tương quan với chính Chúa.

Với hình ảnh gia đình giáo xứ…

Công cha như núi Thái Sơn,[67]
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.

Con cu, con quốc, con cò,
Ba con chụm lại mà lo việc nhà.

Anh em ai như khoai mài chấm mật
Cùng chung lưng đấu cật xây nền;
Gia đường phồn thịnh ấm êm,
Đã thêm phúc đức lại thêm lộc tài.

Bàn về gia đình (family) là dịp để nói đến công cha nghĩa mẹ và trách nhiệm của các ngài; nói đến những người con và bổn phận của con cái; tất cũng nói đến các mối tương giao thiết yếu trong nhà.[68] Tương giao giữa cha, mẹ, con cái, những thành viên của một gia đình, cho ta hình ảnh và sự hiểu biết thiết thực về gia đình đó.[69]

Cách sánh ví của dân gian về “Công cha như núi Thái Sơn…” có thể được xem là một trong những cách thức khởi đầu để nhận định về các mối tương giao, để có thể có chút hiểu biết thuận lợi về khái niệm gia đình của Á đông nói chung, của Việt Nam ta nói riêng. Thật vậy, tuy không phải là ngọn núi cao, nhưng Thái Sơn là thánh địa, là ngọn núi uy linh bậc nhất trong Ngũ Nhạc, được xưng tụng là Ngũ Nhạc độc tôn:[70]

Ngũ nhạc quy lai bất khán sơn,
Thái Sơn quy lai bất khán nhạc.[71]

Theo đó mà người xưa ca ngợi: “Công cha như núi Thái Sơn…”,[72] một hình ảnh linh thiêng, cao cả dành cho một thành viên chính yếu trong gia đình: người cha.

Biểu tượng Núi Thái Sơn nói về sự cao cả của tình cha, biểu tượng Nước Trong Nguồn nói về sự bao la của lòng mẹ; và cứ thế mà luận tiếp, biểu tượng cho những người con…. Rồi theo đó mà tất cũng nghiệm ra phần nào ý nghĩa của hai từ gia đình nói chung, và nói riêng trong lời khẳng quyết Giáo xứ là gia đình của Chúa.... Khái niệm dân gian về cụm từ gia đình tìm thấy ý nghĩa sâu xa của mình trong chính các biểu tượng Núi Thái Sơn và Nước Trong Nguồn. Khái niệm thiêng liêng của lời khẳng quyết Giáo xứ là gia đình của Chúa... tìm thấy một trong những ý nghĩa khởi đầu của mình trong chính khái niệm dân gian về cụm từ gia đình. Bởi lẽ:

Cha nào con nấy.

Con hư tại mẹ, cháu hư tại bà.

Sóng trước đổ đâu sóng sau đổ đấy.

Con nhà tông, chẳng giống lông cũng giống cánh.

Ba vuông sánh với bảy tròn,
Đời cha vinh hiển, đời con sang giàu.

Thật vậy, gia đình là tế bào căn bản của xã hội (the basic cell of society), là một phần tử, một cơ cấu thiêng liêng của xã hội Việt Nam, nguồn sức mạnh của xã hội này, nguồn gốc của nhiều truyền thống, nhiều quy định, các thực hành tín ngưỡng, các giá trị văn hóa sâu xa với các mối dây ràng buộc chặt chẽ. Trong các mối dây ràng buộc này, gia đình còn là lòng hiếu thảo với “Núi Thái Sơn” với “Nước Trong Nguồn”.

Ào ào gió giục mây Tần,
Một xe trong cõi hồng trần bước ra.
Rủ nhau lên viếng mả cha,
Tảo lăng mồ mẹ lụy đà tuôn rơi.
Công cha trượng lắm cha ôi,
Ngãi mẹ bằng trời chín tháng cưu mang.

Thế mới hay, đối với người Việt Nam, thật dễ hiểu lời khẳng quyết Giáo xứ là gia đình của Chúa.... Gia đình không chỉ là Giáo hội tại gia mà còn là một hình ảnh rất thích hợp, cách riêng đối với người Việt Nam, để diễn tả bản chất của các giáo hội địa phương, các giáo xứ tại Việt Nam. Gia đình biểu hiệu cho một kinh nghiệm rất cụ thể của người dân Việt Nam, một thực tại hiện hữu của văn hóa Việt Nam.

Tóm lại, làm người Á đông nói chung, người Việt Nam nói riêng, khái niệm Giáo xứ là gia đình của Chúa... được xem là rất thuận lợi để diễn tả đời sống đạo của các tín hữu. Bởi lẽ: (1) hình ảnh này diễn tả được bản chất và sứ mệnh của Giáo hội Công giáo nói chung, các giáo hội địa phương, giáo xứ của giới Công giáo Á châu nói riêng; và đặc biệt đối với Việt Nam, vì có phần tương tự như các mối tương giao của các thành viên trong một gia đình Việt Nam; và (2) Giáo hội là một sự kiện sống động, được sống và cụ thể hoá qua những hoạt động của giáo phận, đặc biệt là giáo xứ;[73] và (3) rất đặc biệt còn là: gia đình của Chúa được hy lễ Thánh Thể nuôi dưỡng, là giao ước tình yêu của Đức Kitô và gia đình Giáo hội:

Bí tích Thánh Thể chính là nguồn mạch của hôn nhân Kitô giáo. Quả thế, hy lễ Thánh Thể diễn lại giao ước tình yêu giữa Đức Kitô và Hội thánh, vì giao ước ấy đã được ký kết bằng máu của Người trên thập giá. Chính trong hy lễ của Giao ước mới và vĩnh cửu ấy mà các đôi bạn Kitô hữu tìm được nguồn mạch tuôn trào làm cho giao ước hôn nhân của họ được khuôn đúc từ bên trong và được sinh động bền bỉ. Vì là sự diễn lại hy lễ tình yêu của Đức Kitô đối với Hội thánh, phép Thánh Thể là nguồn mạch đức ái. Nơi ân huệ Thánh Thể là bí tích của Đức Ái, gia đình Kitô hữu gặp được nền tảng và linh hồn cho sự hiệp thông và cho sứ mạng của mình: Bánh Thánh Thể làm cho những phần tử khác nhau của cộng đồng gia đình trở nên một thân thể duy nhất, một hình ảnh diễn tả và một sự tham dự vào Thân mình “bị phó nộp” và vào Máu “đã đổ ra” của Đức Kitô sẽ trở nên một nguồn mạch bất tận cho gia đình Kitô hữu đến múc lấy năng lực cho hoạt động thừa sai và tông đồ.[74]

Trình bày rõ nét về hình ảnh Giáo xứ là gia đình của Chúa... tất sẽ góp phần làm sâu sắc hơn các mối tương giao cần có của các tín hữu là con cái thảo hiếu đối với Thiên Chúa là Cha nhân từ trong các gia đình giáo xứ của Giáo hội Công giáo tại Việt Nam.

Và với một số hướng dẫn của Giáo hội

Thể theo sự an bài của Thiên Chúa là Cha nhân từ,  nhờ công nghiệp Đức Giêsu Kitô, và trong sự hoạt động của Chúa Thánh thần, Giáo xứ là gia đình của Chúa... được thành lập, trở nên hiện thực hữu hình cách tuần tự, với công việc bổn phận của từng thành phần trong gia đình, qua các giai đoạn tiếp nối của lịch sử loài người. Đặt mình trên “Tảng Đá Giêsu Kitô”, gia đình của Chúa chắc chắn cũng cậy nhờ đến “viên đá Phêrô”, mà chính Chúa Giêsu Kitô đã đặt làm nền móng hữu hình của gia đình Giáo hội Người, để củng cố đức tin và sự hiệp nhất vững chắc của các thành viên trong gia đình đang sống giữa dòng lịch sử.

… từ nguyên thủy Giáo hội được tiên báo bằng hình bóng, được chuẩn bị kỳ diệu trong lịch sử dân Ítraen và trong Giao ước cũ được thành lập trong thời cuối cùng; và được biểu hiện lúc Chúa Thánh Thần ngự xuống, rồi đến ngày tận thế sẽ được hoàn tất trong vinh quang.[75]

Chính trong giáo xứ mà phần đông các tín hữu Công giáo biết rằng họ được thiết lập thành Giáo hội (hoặc một phần của Giáo hội) và đồng thời, họ kinh nghiệm được cách thế để tạo thành Giáo hội. Sự hợp tác giữa hàng giáo sĩ và giáo dân rất cần thiết để đạt được điều này. Sự hợp tác ấy đòi phải có sự tham khảo với các giáo dân để xác định những nhu cầu mục vụ và các ước nguyện của cộng đoàn. Phương cách rất thích hợp để đạt được mục tiêu này là thiết lập hội đồng mục vụ, trong đó mọi người đều có thể tham gia.[76]

Tất cả những ai được giao phó việc chăm sóc các linh hồn tất phải vâng phục lệnh Chúa là biết các chiên của mình (Ga 10,1-16), dâng lễ tế cho họ, nuôi dưỡng họ bằng việc rao giảng Lời Chúa, cử hành các bí tích và nêu gương sáng trong mọi việc, chăm sóc những người nghèo và tất cả những người bất hạnh bằng tình thương của một người cha, và phải tận tâm với các trách nhiệm khác của một vị mục tử.[77]

Thật ra, với tinh thần của Công đồng Vaticanô II, nhiều hình ảnh về Giáo hội đã được đặc biệt quan tâm, được đề cao rõ rệt: là bí tích…,[78] là hiền thê…,[79] là vườn nho…,[80] là “một cộng đồng Thánh Thể”,[81] là Nhiệm Thể Chúa Kitô,[82] là “‘gia đình của Thiên Chúa, một nhóm bừng cháy tinh thần hợp nhất’, ‘một mái nhà thân thương và niềm nở’, ‘một cộng đoàn tín hữu’.”[83]

Cách tổng quát, ý niệm giáo hội các cấp đều là gia đình của Chúa kể là minh nhiên trong những hướng dẫn của Giáo hội.[84] Cụ thể hơn, kiểu nói Giáo xứ là gia đình của Chúa... có nền tảng trong Thánh kinh và nằm trong giáo huấn thường xuyên của Giáo hội:

Vậy anh em không còn phải là người xa lạ hay người tạm trú, nhưng là người đồng hương với các người thuộc dân thánh, và là người nhà của Thiên Chúa, bởi đã được xây dựng trên nền móng là các Tông Đồ và ngôn sứ, còn đá tảng góc tường là chính Đức Kitô Giêsu. Trong Người, toàn thể công trình xây dựng ăn khớp với nhau và vươn lên thành ngôi đền thánh trong Chúa. Trong Người, cả anh em nữa, cũng được xây dựng cùng với những người khác thành ngôi nhà Thiên Chúa ngự, nhờ Thần Khí.[85]

Môsê đã trung thành khi thi hành chức vụ đối với toàn thể nhà Thiên Chúa, với tư cách là tôi tớ để làm chứng về các điều Thiên Chúa sẽ phán truyền. Còn Đức Kitô thì trung thành với tư cách là người Con đứng đầu nhà Thiên Chúa. Mà nhà Thiên Chúa là chính chúng ta, miễn là chúng ta giữ vững đến cùng lòng tin tưởng và thái độ hiên ngang về niềm hy vọng của chúng ta.[86]

Vì tất cả chúng ta đều là con cái Thiên Chúa và hợp thành một gia đình trong Chúa Kitô (x. Dt 3,6), nên khi hiệp thông với nhau trong tình yêu qua lời đồng thanh ca tụng Chúa Ba Ngôi chí thánh, chúng ta cùng đáp lại lời mời gọi thân tình của Giáo hội, và được tham dự, cảm mến trước phụng vụ vinh hiển toàn hảo.[87] Vì khi Chúa Kitô hiện đến và khi kẻ chết sống lại trong vinh quang, ánh sáng Thiên Chúa sẽ chiếu soi Thành Thánh trên trời và Con Chiên sẽ là đuốc sáng (x. Kh 21,23).[88]

Hợp thành một gia đình trong Chúa Kitô, “Con Chiên đã bị giết”[89] nhờ Thần Khí của Người, các thành viên trong gia đình của Chúa sẽ thờ lạy Thiên Chúa vì tất cả đều là con cái Thiên Chúa:

Toàn thể các thụ tạo sẽ thờ lạy Thiên Chúa và “Con Chiên đã bị giết” (Kh 5,12) trong hạnh phúc sung mãn của đức ái, và đồng thanh ca tụng rằng: “Ngợi khen, danh dự, vinh hiển, quyền năng muôn đời cho Ðấng ngự trên ngai và Con Chiên” (Kh 5,13-14).[90]

Xác tín rằng Giáo xứ là gia đình của Chúa... còn bởi lẽ chính Ðức Kitô:

… đã truyền lệnh cho các tông đồ đi rao giảng sứ điệp Phúc âm cho muôn dân để làm cho nhân loại trở thành gia đình của Thiên Chúa, trong đó, lề luật sung mãn sẽ là tình thương.[91]

Nhận lãnh lời Chúa mạc khải, các bí tích, tình huynh đệ của Chúa Con nhờ Thần Khí hoạt động trong gia đình Thiên Chúa là Cha, Giáo xứ là gia đình của Chúa... thấy rõ bản chất truyền giáo của mình và muốn chia sẻ kho báu ấy với muôn dân. 

… mối thông hiệp cùng toàn thể Giáo hội kể như là hoàn tất, khi chính các giáo hội địa phương cũng tích cực tham gia vào hoạt động truyền giáo nơi các dân tộc khác.[92]

Để toàn thể các thụ tạo thờ lạy Thiên Chúa, đồng thanh ca tụng trong hạnh phúc sung mãn của đức ái, Tông huấn Kitô hữu giáo dân cũng đã viết về con cái Thiên Chúa tại các gia đình giáo xứ, là “gia đình của Thiên Chúa, một nhóm bừng cháy tinh thần hợp nhất”… như sau:

Cộng đồng Giáo hội, trong khi luôn có một chiều kích phổ quát, tìm được cách diễn tả rất gần gũi và tỏ hiện nơi giáo xứ. Đó là nơi người ta gặp được Giáo hội tại địa phương. Theo một ý nghĩa nào đó, thì đó chính là Giáo hội đang sống tại các gia đình của những người con nam và nữ của mình. Điều cần thiết là mọi người, dưới ánh sáng đức tin, hãy tái khám phá ý nghĩa đích thực của giáo xứ, nơi chính “mầu nhiệm” của Giáo hội hiện diện và hoạt động mặc dù có những lúc nhân sự và phương tiện thiếu thốn, và có những lúc bị tản mác tại các lãnh thổ rộng lớn hoặc hầu như không thấy tại những khu vực đông đúc và náo nhiệt của các thành phố hiện đại.[93]

Trên nguyên tắc giáo luật, giáo xứ là một cộng đoàn tín hữu được thiết lập cách bền vững trong giáo hội địa phương mà không thuần túy chỉ là một cơ cấu, một lãnh thổ hoặc một tòa nhà.[94] Gia đình giáo xứ là:

… “gia đình của Thiên Chúa, một nhóm bừng cháy tinh thần hợp nhất”, “một mái nhà thân thương và niềm nở”, “một cộng đoàn tín hữu”. Giáo xứ được thiết lập một cách rõ ràng và đơn giản trên một thực tại thần học bởi vì giáo xứ là một cộng đồng Thánh Thể. Điều ấy có nghĩa giáo xứ là một cộng đồng thích hợp để cử hành Thánh Thể, nguồn mạch sống động để xây dựng giáo xứ và là mối liên kết bí tích của sự hiệp thông trọn vẹn giữa giáo xứ với toàn thể Giáo hội.[95]

Khi suy luận về nguồn gốc, nền tảng và sứ mệnh của gia đình giáo hội địa phương, các thành phần dân Chúa trong gia đình giáo xứ cần ý thức rõ ràng rằng, những ai tin vào Chúa Kitô và sống theo lời Người thì được tham dự vào đời sống thần linh, đời sống của Thiên Chúa Ba Ngôi. Bởi ý định khôn ngoan của Thiên Chúa là Cha nhân lành, các thành phần trong gia đình giáo xứ được góp phần họp thành gia đình của chính Chúa, như “Con có cha như nhà có nóc, con không cha như nòng nọc đứt đuôi”.

Bởi ý định khôn ngoan nhân lành, hoàn toàn tự do và mầu nhiệm, Chúa Cha hằng hữu đã tạo dựng vũ trụ, Người quyết định nâng loài người lên tham dự đời sống thần linh” trong Chúa Con: “Chúa Cha muốn qui tụ những ai tin Chúa Kitô họp thành Hội thánh”.[96]

Thật vậy, dẫu biết rằng:

Một từ ngữ giáo hội đã được dùng để chỉ về cả bốn cấp trong thực tế: những cộng đoàn địa phương nhỏ nhất, những nhóm liên kết trong một thành phố, những nhóm liên kết trong các vùng rộng lớn và phong trào Kitô giáo lớn hơn nữa,[97]

thì giáo hội địa phương hay còn gọi cách quen thuộc hơn là giáo xứ, họ đạo… trong Giáo xứ là gia đình của Chúa... chính là một trong những đề tài quan trọng mà Giáo hội qua nhiều văn kiện của mình đã hết sức quan tâm, đề cao cách trực tiếp hoặc gián tiếp, cùng với những hướng dẫn giúp đem vào thực hành.

Vì thế, các thành phần dân Chúa, giáo sĩ, tu sĩ cũng như giáo dân, nhất là những người sống trong “nền văn hóa nể trọng” của người Việt Nam, nên suy gẫm đoạn Thánh kinh sau đây để biết cùng nhau làm việc trong mái ấm gia đình giáo hội địa phương, gia đình giáo xứ, để thực sự biết khiêm nhường phục vụ:

Với hàng niên trưởng nơi anh em, tôi, một kẻ đồng hàng niên trưởng, một nhân chứng về những sự thống khổ của Đức Kitô, và là kẻ đã được chung phần vinh quang hòng được mạc khải, tôi có lời khuyên này: Hãy chăn dắt đàn chiên của Thiên Chúa nơi anh em, hãy coi sóc không phải như thể miễn cưỡng, nhưng là sẵn lòng, thể theo ý Thiên Chúa, không hám trục lợi, nhưng nhiệt thành. Đừng như thể làm chúa trên phần cơ nghiệp đã lĩnh, nhưng là làm gương mẫu cho đàn chiên. Và khi Đấng chăn chiên tối cao tỏ hiện, anh em sẽ lĩnh triều thiên vinh quang bất diệt. Cũng vậy, những kẻ hậu sinh hãy biết suy phục hàng niên trưởng. Còn đối xử với nhau, hết thảy hãy mặc lấy sự khiêm nhượng, vì Thiên Chúa chống lại phường kiêu ngạo và ban ơn cho những kẻ khiêm nhượng.[98]

Hơn hẳn những người quản lý các công ty, xí nghiệp với việc hoạch định, tổ chức, kiểm tra của doanh nghiệp, các giáo sĩ phải thực hiện thật tốt vai trò hết sức quan trọng của cương vị mình là: giúp hiệp nhất các thành viên trong gia đình bằng việc chăm sóc các linh hồn (cura aminarum). Thật vậy, các thành viên trong gia đình Giáo hội nói chung, các giáo hội địa phương, các giáo xứ cần liên kết với nhau theo mô hình liên kết của các chi thể trong Thân Mình mầu nhiệm của Chúa Kitô.[99] Ðức Piô XII viết:

Ðể định nghĩa, để mô tả khuôn mặt thật của Giáo hội Chúa Kitô, ta không thể tìm thấy thành ngữ nào hay hơn, hoàn hảo hơn, và hoà hợp với khía cạnh thần linh hơn là thành ngữ “Nhiệm Thể của Ðức Kitô”.[100]

Bởi lẽ,

Khi ta nâng chén chúc tụng mà cảm tạ Thiên Chúa, há là chẳng phải dự phần vào Máu Đức Kitô sao? Và khi ta cùng bẻ Bánh Thánh, đó chẳng phải là dự phần vào Thân Thể Người sao?[101]

Và vì thế, cùng với sức mạnh của Thánh Thần, sự dấn thân trong cương vị lãnh đạo, năng lực cũng như kỹ năng điều hành của các Kitô hữu lãnh đạo, giáo sĩ cũng như giáo dân, được coi là bổn phận hơn là quyền lợi, là sự phục vụ hơn là quản lý, quản trị (more as their ministry than as administration).

Cũng như Con Người đến không phải để được người ta phục vụ, nhưng là để phục vụ và hiến dâng mạng sống làm giá chuộc muôn người.[102]

… giữa anh em thì không được như vậy: ai muốn làm lớn giữa anh em thì phải làm người phục vụ anh em.[103]

Ai phục vụ Thầy, thì hãy theo Thầy; và Thầy ở đâu, kẻ phục vụ Thầy cũng sẽ ở đó. Ai phục vụ Thầy, Cha của Thầy sẽ quý trọng người ấy.[104]

Anh em sẽ nhận được sức mạnh của Thánh Thần khi Người ngự xuống trên anh em. Bấy giờ anh em sẽ là chứng nhân của Thầy tại Giêrusalem, trong khắp các miền Giuđêa, và cho đến tận cùng trái đất.[105]

Theo đó, các thành viên khác trong gia đình của Chúa được quyền lãnh nhận từ các Kitô hữu lãnh đạo những thiện ích tinh thần của Giáo hội, sự hướng dẫn của lời Chúa với ân sủng của bí tích. Như thế, mọi Kitô hữu đều có thể và cần được chuẩn bị cách thích ứng, đều được mời gọi cách tha thiết để sống dồi dào tinh thần đời sống Giáo xứ là gia đình của Chúa..., để cùng nhau tham gia tích cực vào công việc bổn phận hằng ngày là phụng sự Thiên Chúa và phục vụ anh chị em đồng loại.[106]

Thiên Chúa là Đấng trung thành, Người đã kêu gọi anh em đến hiệp thông với Con của Người là Đức Giêsu Kitô, Chúa chúng ta.[107]

Từ những hướng dẫn nêu trên của Giáo hội, Giáo xứ là gia đình của Chúa... muốn góp lời nhận định rằng một cơ cấu lãnh đạo nào trong Giáo hội, nếu muốn thích đáng, thì đều vừa phải có tính cách quy mục tử (pastor-centered),[108] vừa phải mang tính hợp tác tham gia (participative).[109] Mô hình tham gia quy mục tử (the participative pastor-centered model) là mô hình sống trong gia đình của Chúa.

Mô hình tham gia quy mục tử mang tính quy mục tử vì vị mục tử hoạt động như vị đại diện Chúa Kitô khi thực hiện các trách vụ chính yếu như dạy dỗ, rao giảng, thánh hóa và điều hành. Vị mục tử hoàn toàn không phải là một quản trị viên hoặc nhà lãnh đạo một cơ quan trần thế. Mô hình tham gia quy mục tử mang tính hợp tác vì tất cả các tín hữu đều có những vị trí phù hợp trong các hoạt động thuộc gia đình của Chúa, cùng chung một mục đích để đạt đến và có phẩm giá đặc biệt hoàn toàn xứng đáng được đối xử bình đẳng trước mặt Thiên Chúa. Tất cả giáo sĩ, tu sĩ cũng như giáo dân, đều là “đồng nghiệp trong vườn nho” (co-workers in the vineyard) nước Thiên Chúa, trong gia đình của Chúa.[110]

Trong mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi

Với những nỗ lực xây dựng mô hình tham gia quy mục tử của các thành phần dân Chúa, giáo sĩ, tu sĩ cũng như giáo dân, Giáo xứ là gia đình của Chúa... kín múc sức mạnh và làm sáng tỏ hình ảnh của mình từ chính mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi. Là một “bí tích cứu độ phổ quát”,[111] sứ vụ của Giáo hội nói chung, giáo xứ nói riêng phải tùy thuộc vào, phải là thành phần trong công trình của Chúa Kitô và Chúa Thánh Thần bởi hoạt động của Giáo hội hay giáo xứ nhất thiết phải nằm trong chương trình quan phòng của Thiên Chúa Cha.[112] Bằng từ ngữ khác, đó chính là công trình tạo dựng liên tục (creatio continua) của Thiên Chúa Ba Ngôi.[113]

Là nguồn cội của mọi sự, Thiên Chúa Ba Ngôi hẳn cũng là căn rễ của Giáo xứ là gia đình của Chúa.... Mạc khải còn cho thấy rõ chỗ đứng độc đáo của Giáo hội trong kế hoạch cứu độ của Thiên Chúa Ba Ngôi. Thật vậy, Giáo hội phát sinh từ mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi, tức là từ sáng kiến của Chúa Cha, từ sự khôn ngoan của Chúa Con, và từ tình yêu của Chúa Thánh Thần. Thần học về mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi có tầm quan trọng rõ rệt trong việc giảng dạy về sự hiệp thông, và về những thực hành mục vụ trong Giáo hội các cấp, để góp phần phản ánh sự hiện hữu của Ba Ngôi Thiên Chúa trên thế gian.

… thể chế nhân loại được mời gọi trong Chúa Kitô và Chúa Thánh Thần để suy tư hay gợi nhớ lại trên thế gian việc Thiên Chúa là mối hiệp thông đời đời. Vì vậy, Giáo hội được mời gọi để trở nên hình ảnh của mối liên hệ các ngôi vị, qua mối tương quan đối với Thiên Chúa, và do đó Giáo hội có khả năng phản ánh một chút gì về sự hiện hữu của Thiên Chúa trên thế gian.[114]

Dẫu chỉ là một đơn vị nhỏ bé của Giáo hội, giáo xứ vẫn luôn có thể là nơi kế hoạch của Thiên Chúa diễn tiến, nơi hội tụ sứ mạng của Chúa Con và của Chúa Thánh Thần. Giáo xứ là gia đình của Chúa... học bài học hiệp nhất từ Thiên Chúa Ba Ngôi với mối tương quan vĩnh cửu của chính Ba Ngôi Thiên Chúa. Tương quan này phải là nền tảng sự hiệp thông của nhân loại, của Giáo hội, các giáo phận, các giáo xứ.

Như các Ngôi hiệp nhất với nhau trong tình yêu, Giáo hội hiệp thông trong sự thông hiệp của gia đình Thiên Chúa phải là một Giáo hội của sự hiệp nhất và hiệp thông với nhau trong tình yêu Thiên Chúa Ba Ngôi, trong sự bình đẳng của con cái Thiên Chúa, trong tình bằng hữu nhân loại, trong sự quảng đại về thời gian và không gian dành cho nhau, và cho sự diễn đạt của mỗi cá nhân hay từng nhóm đối với nhau. Những nỗ lực hiệp nhất và hiệp thông ấy trong mô hình tham gia quy mục tử, nhờ được nhận biết bởi các mối tương quan, đến phiên mình, sẽ góp phần xây dựng Giáo xứ là gia đình của Chúa....[115]

... trở nên “Ba Ngôi” là trở nên một thế giới trong đó con người được nhận biết bởi các mối tương quan xã hội thay vì bởi quyền hành hay các sở hữu của họ, một thế giới trong đó con người xem mọi sự như là của chung và chia sẻ mọi sự, ngoại trừ đặc tính cá nhân của họ.[116]

Như gia đình là cơ yếu, là tế bào căn bản của xã hội, Giáo xứ là gia đình của Chúa... cũng là tế bào căn bản của Thân Thể mầu nhiệm của Đức Kitô, là nơi cư ngụ của Thiên Chúa Ba Ngôi, là “nhà của Chúa”. Giáo hội (giáo xứ)… phải là nơi chứa đựng tinh thần hiệp nhất với truyền thống xem mọi sự là của chung, sẵn sàng vì Chúa mà chia sẻ mọi sự. Là kết quả phát xuất từ sự hiệp nhất của chính Thiên Chúa, sự hiệp nhất của Giáo hội đòi mọi thành viên gia đình Giáo hội phải biết suy gẫm về chính mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi, và dâng lên Ba Ngôi lễ vật cao quý là sự hiệp nhất trong an hòa và huynh đệ.

Lễ vật cao quý nhất (mà chúng ta có thể dâng lên) Thiên Chúa, là niềm an hòa và tình đoàn kết huynh đệ của chúng ta, tức là của một dân tộc kết hiệp trong và bởi mối hiệp nhất của Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần.[117]

Chúng tôi tin vào Giáo hội của Thiên Chúa, một Giáo hội duy nhất, thánh thiện, Công giáo và tông truyền, trong đó chúng tôi được dạy dỗ. Chính ở đây chúng tôi được biết Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh  Thần, và chúng tôi được rửa tội nhân danh Cha và Con và Thánh Thần.[118]

Ðời sống siêu nhiên trong Giáo xứ là gia đình của Chúa... đương nhiên cũng hệ tại sự tham dự của các thành phần gia đình của Chúa vào chính bản tính của Chúa Ba Ngôi,[119] nhờ Ngôi Cha, và Ngôi Con,[120] và Ngôi Thánh Thần:[121]

Lạy Cha, Con muốn rằng Con ở đâu, thì những người Cha đã ban cho Con cũng ở đó với Con, để họ chiêm ngưỡng vinh quang của Con, vinh quang mà Cha đã ban cho Con, vì Cha đã yêu thương Con trước khi thế gian được tạo thành. Lạy Cha là Đấng công chính, thế gian đã không biết Cha, nhưng Con, Con đã biết Cha, và những người này đã biết là chính Cha đã sai Con. Con đã cho họ biết danh Cha, và sẽ còn cho họ biết nữa, để tình Cha đã yêu thương Con, ở trong họ, và Con cũng ở trong họ nữa.[122]

Thánh Phaolô còn nói đến phải ăn ở thế nào trong nhà của Thiên Chúa. Giáo xứ là gia đình của Chúa... là hình ảnh rất thích hợp để diễn tả các mối tương giao và sinh hoạt tại các giáo hội địa phương, các giáo xứ theo mẫu gương hiệp nhất của Ba Ngôi Thiên Chúa.

Tôi viết cho anh thư này, dù vẫn hy vọng sớm đến với anh. Nhưng nếu tôi chậm trễ, thì thư này sẽ cho anh biết phải ăn ở thế nào trong nhà của Thiên Chúa, tức là Hội thánh của Thiên Chúa hằng sống, cột trụ và điểm tựa của chân lý. Phải công nhận rằng: mầu nhiệm của đạo thánh thật là cao cả, đó là: Đức Kitô xuất hiện trong thân phận người phàm, được Chúa Thánh Thần chứng thực là công chính; Người được các thiên thần chiêm ngưỡng, và được loan truyền giữa muôn dân; Người được cả hoàn cầu tin kính, được siêu thăng cõi trời vinh hiển.[123]

Hiến chế tín lý về Giáo hội trình bày Giáo xứ là gia đình của Chúa... tuyên bố rằng bản chất nội tại của Giáo hội, các giáo hội địa phương, giáo xứ biểu hiệu bằng nhiều hình ảnh “… nhờ Chúa Kitô, trong Thánh Thần, dẫn đưa cộng đoàn ấy về với Thiên Chúa Cha”. Theo đó, Giáo hội còn là nơi các linh mục thi hành:

… nhiệm vụ của Chúa Kitô, chủ chăn và thủ lãnh, tụ họp gia đình Thiên Chúa là cộng đoàn huynh đệ có cùng một tâm hồn, và nhờ Chúa Kitô, trong Thánh Thần, dẫn đưa cộng đoàn ấy về với Thiên Chúa Cha.[124] 

Cũng theo đó, Giáo xứ là gia đình của Chúa... là nơi vẫn thường diễn ra mối liên lạc giữa các tín hữu “lữ hành” và các thánh trên trời, hiểu theo ánh sáng trọn vẹn của đức tin, đồng thời làm cho phong phú hơn sự tôn thờ mà Giáo xứ là gia đình của Chúa... dành riêng cho Thiên Chúa Cha nhờ Chúa Kitô trong Chúa Thánh Thần. 

Vi tất cả chúng ta đều là con cái Thiên Chúa và họp thành một gia đình trong Chúa Kitô (x. Dt 3,6), nên khi hiệp thông với nhau trong tình yêu qua lời đồng thanh ca tụng Chúa Ba Ngôi chí thánh, chúng ta cùng đáp lại lời mời gọi thân tình của Giáo hội và được tham dự, cảm mến trước phụng vụ vinh hiển toàn hảo.[125]

Hiến chế mục vụ về Giáo hội trong thế giới ngày nay cũng đề cập đến Giáo xứ là gia đình của Chúa... ở nhiều nơi. Chúa Giêsu Kitô được mô tả là Ðấng đã muốn chia sẻ và thánh hóa những mối liên hệ của con người, nhất là những liên hệ thuộc về gia đình là nguồn gốc phát sinh những liên hệ xã hội. Thật vậy, Đức Giêsu Kitô đã truyền dạy rõ ràng rằng phải cư xử với nhau như anh em trong sự sung mãn của đức ái Kitô giáo để nhân loại trở nên gia đình của Thiên Chúa. Ðó cũng chính là đặc tính gia đình, đặc tính cộng đoàn của thiên chức con người được tiền định nơi Đức Kitô (filii in Filio) trong mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi.

Lấy tình Cha săn sóc mọi người, Thiên Chúa đã muốn rằng tất cả mọi người phải làm thành một gia đình và đối xử với nhau bằng tình huynh đệ. Bởi vì mọi người được tạo dựng giống hình ảnh của Thiên Chúa là Ðấng đã “cho tất cả nhân loại do một nguyên tổ cư ngụ trên khắp mặt đất” (Cv 17,26), nên họ đều được gọi tới cùng một cứu cánh duy nhất là chính Thiên Chúa.[126]

Chính trong mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi mà Giáo hội—với các giáo hội địa phương của mình—học hỏi và thực hành mối tương quan giữa Giáo hội và thế giới.

Phát sinh từ tình yêu Chúa Cha muôn đời,[127] do Chúa Kitô là Ðấng Cứu Ðộ thiết lập trong thời gian, được qui tụ trong Chúa Thánh Thần,[128] Giáo hội có mục đích cứu rỗi và cánh chung. Mục đích này chỉ có thể thành tựu trọn vẹn trong thời kỳ sẽ đến. Nhưng giờ đây Giáo hội đã hiện diện trên trái đất này rồi, được qui tụ gồm những con người là phần tử của xã hội trần gian; họ được kêu gọi để hợp thành gia đình các con cái Thiên Chúa ngay trong lịch sử nhân loại, ngõ hầu tăng trưởng luôn mãi cho tới khi Chúa đến.[129]

Những canh tân cải tổ cần được thực hiện để tiếp tục kêu gọi các con cái Thiên Chúa quy tụ thành gia đình của Chúa ngay trong lịch sử nhân loại để Giáo hội (giáo xứ) thực sự… là gia đình của Chúa. Thật vậy, trong mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi, Giáo hội phải là trung tâm hiệp thông nhân loại, là bí tích tạo nên sự hiệp thông, hiệp nhất trong một gia đình duy nhất, gia đình hiệp thông của Chúa trên trần gian.

Hiệp nhất để nhằm đạt những của cải thiêng liêng, trở nên giàu có vì những của cải ấy, gia đình này “như một xã hội được thiết lập qui củ trên trần gian”,[130] được trang bị “các phương thế thích hợp để kết hiệp thành một xã hội hữu hình”.[131] Như thế, là “một đoàn thể hữu hình và là cộng đoàn thiêng liêng”,[132] Giáo hội đồng tiến với toàn thể nhân loại và cùng chia sẻ một số phận trần thế với thế giới; Giáo hội như men và hồn của xã hội loài người,[133] sẽ được đổi mới trong Chúa Kitô và biến thành gia đình của Thiên Chúa.[134]

Đồng tiến với nhân loại và không còn tự coi mình như một thể chế, một xã hội hoàn hảo giữa lòng thế giới, nhưng chia sẻ số phận trần thế với thế giới, Giáo xứ là gia đình của Chúa... ngày nay ý thức rất rõ ràng là mình có bổn phận phải kiến tạo sự hiệp thông trong xã hội, phản ánh mầu nhiệm đời sống Thiên Chúa Ba Ngôi, nguồn mạch và nguyên ủy mọi sự thánh thiện.

Trong Chúa Kitô, Giáo hội là men là muối cho đời để đổi mới cuộc đời và được đổi mới nhờ Người, để thực sự trở thành gia đình của Thiên Chúa Ba Ngôi.[135] Như thế, các thành phần thuộc gia đình của Ba Ngôi Thiên Chúa sẽ đem sứ điệp Phúc âm soi chiếu cho trần gian, quy tụ anh chị em khắp nơi trong Chúa Thánh Thần, xây dựng tình huynh đệ Kitô giáo, cổ võ cuộc đối thoại thẳng thắn và chân thành. Quả vậy,

Với sứ mệnh đem sứ điệp Phúc âm soi chiếu cả thế giới và quy tụ trong một Chúa Thánh Thần tất cả mọi người của mọi quốc gia, chủng tộc hay văn hóa, Giáo hội trở thành dấu chứng của tình huynh đệ, một mối tình tạo điều kiện và cổ võ một cuộc đối thoại chân thành. Vậy trước hết, chúng ta cần cổ võ ngay trong lòng Giáo hội sự quí mến, tôn trọng và hòa thuận với nhau bằng sự chấp nhận mọi dị biệt chính đáng để luôn luôn có thể đối thoại hữu hiệu giữa những phần tử của một dân Chúa duy nhất, dù là chủ chăn hay các Kitô hữu khác. Thật vậy, những gì liên kết giữa các tín hữu còn mạnh hơn những gì chia rẽ: hiệp nhất trong những gì chính yếu, tự do trong những gì nghi ngờ, bác ái trong hết mọi sự.[136]

Thế nên, mô phỏng theo cách tương quan của gia đình Ba Ngôi Thiên Chúa cũng có nghĩa là gia đình giáo xứ phải sống theo chính mô hình hiệp thông của gia đình Chúa Ba Ngôi, rất nên tham khảo mô hình tham gia quy mục tử,[137] cần tạo bầu khí đối thoại hữu hiệu, trợ lực nhiệt tâm, hiệp thông tích cực và hợp tác lành mạnh: “thống nhất trong điều chính, tương nhượng trong điều phụ, bác ái trong mọi sự”.[138]

Giáo xứ là gia đình của Chúa... sẽ sống sao cho ra gia đình của Chúa, sống sao cho hài hòa, sống sao cho bao dung, sống sao cho ân cần phục vụ theo tinh thần Tin mừng: “Một nhà vui sống chữ hòa, một đời vui sống chẳng qua chữ cần”. Sắc lệnh về hiệp nhất bàn đến tình huynh đệ của gia đình Thiên Chúa như sau: 

Nhờ các tông đồ và những người kế vị các ngài, là các giám mục cùng đấng thủ lãnh kế vị Thánh Phêrô, trung thành rao giảng Phúc âm và ban phát các bí tích, lại nhờ sự điều khiển yêu thương dưới tác động của Thánh Thần, Chúa Kitô muốn dân Người lớn lên và hoàn thành sự thông hiệp trong hiệp nhất, nghĩa là: cùng tuyên xưng một đức tin, cùng cử hành một nghi lễ phụng tự, cùng hòa hợp trong tình huynh đệ của gia đình Thiên Chúa.[139]

Giáo xứ là gia đình của Chúa... không chỉ có bổn phận cử hành ban phát các bí tích và nhờ tác động của Chúa Thánh Thần mà trung thành rao giảng Phúc âm; Sắc lệnh về hoạt động truyền giáo của Giáo hội còn khẳng định rõ ràng việc Giáo hội được coi như “bí tích cứu độ phổ quát” nêu ra bổn phận vì sứ vụ, vì những đòi hỏi căn bản của Công giáo tính và vì mệnh lệnh của Đấng Sáng Lập, phải loan báo Phúc âm cho hết mọi người. Thế cũng có nghĩa là, trong mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi, các hoạt động của gia đình giáo hội địa phương, giáo xứ, họ đạo… phải nên như mái nhà, nơi an cư, mái ấm thuộc gia đình của Chúa để sẵn sàng chuyển tiếp ơn cứu độ của Chúa cho tất cả các thành viên gia đình nhân loại, để Tin mừng được công bố cho muôn dân.

Được Thiên Chúa sai đến muôn dân để nên “bí tích cứu độ phổ quát,[140] Giáo hội, vì những đòi hỏi căn bản của Công giáo tính và vì mệnh lệnh của Đấng Sáng Lập,[141] nhất quyết loan báo Phúc âm cho hết mọi người. Thực vậy, chính các tông đồ, nền tảng Giáo hội, đã theo chân Chúa Kitô, “rao giảng lời chân lý và khai sinh các giáo đoàn”.[142] Do đó, những người kế vị các Tông đồ có nhiệm vụ tiếp tục công việc này, để “lời Chúa được lan tràn và sáng tỏ” (2 Th 3,1), nước Chúa được công bố và thiết lập khắp trần gian”.[143]

Và dường như, trong sự quan phòng của Thiên Chúa Ba Ngôi, để nước của Người được thiết lập khắp trần gian, các văn kiện Công đồng Vaticanô II, nhất là Hiến chế tín lý về Giáo hội, đã góp phần làm sáng tỏ di sản của Thánh kinh và Thánh truyền trong nhận định Giáo xứ là gia đình của Chúa... với sự tham gia tích cực của mọi thành phần trong gia đình, cả giáo sĩ, tu sĩ lẫn giáo dân.

Giáo xứ là gia đình của Chúa... có sứ mệnh làm thuốc chữa lành những gì tội ác làm cho hư hỏng đi. Thần Khí Chúa dùng gia đình của Chúa làm công cụ khiến cho xã hội thấm nhuần sự sống Thiên Chúa Ba Ngôi, hầu nhờ đó mọi sự sẽ được thật sự đổi mới. Vì thế, những suy tư về mầu nhiệm gia đình của Chúa không được là một mớ những lý luận trừu tượng mông lung, nhưng phải dẫn đến những việc làm cụ thể.

Vì là chi thể của Nhiệm Thể Ðức Kitô, Giáo xứ là gia đình của Chúa... ý thức rằng Giáo hội là nơi mình tin, mình sống, mình hy vọng; là nơi mình đón nhận Thần Khí, lãnh nhận ơn gọi và sứ mạng trong nỗ lực đào sâu về mầu nhiệm sống động, thần bí, siêu nhiên của Nhiệm Thể Chúa Kitô để sống tích cực, để các thành phần trong gia đình Giáo hội, giáo phận, giáo xứ… thực sự là gia đình của Chúa.

Để các thành phần trong gia đình giáo xứ…

Chỉ duy có giám mục giáo phận có quyền thành lập, giải tán hoặc thay đổi các giáo xứ; tuy nhiên ngài không nên thành lập, giải tán hoặc thay đổi một cách đáng kể các giáo xứ mà không tham khảo ý kiến hội đồng linh mục.[144]

Chức giám mục là một chức thánh trọn vẹn.[145] Theo đó, giám mục giáo phận mới chính là người sinh ra gia đình giáo xứ trong gia đình giáo phận cách chính thức, thành lập gia đình giáo xứ cách chính thức (dẫu rằng có thể, và thường là thế, “giáo xứ” đã được hình thành trước đó như một cộng đoàn).

Tuy là người tác sinh ra gia đình giáo xứ trong gia đình giáo phận của mình, giám mục giáo phận không thể chăm sóc từng giáo xứ một trong giáo phận, nên ngài ủy thác cho những cộng sự viên của mình là các linh mục, cách đặc biệt các linh mục chính xứ trong cương vị chủ chăn riêng (proper pastors) để các gia đình giáo xứ chu toàn sứ mạng Chúa Giêsu giao phó, để Giáo hội (giáo xứ) đích thực là gia đình của Chúa.[146] Cần hiểu rằng linh mục cũng là thành viên của gia đình ấy. Thật vậy,

Giáo xứ là một cộng đoàn tín hữu được thiết lập cách bền vững ở trong giáo hội địa phương, và việc săn sóc mục vụ được ủy thác cho linh mục chính xứ làm chủ chăn riêng, dưới quyền của giám mục giáo phận.[147]

Dưới quyền của giám mục giáo phận, linh mục là những cộng sự viên của hàng giám mục, đặc biệt là giám mục giáo phận của mình. Nhờ sự liên kết với giám mục của mình, các linh mục được tham dự vào quyền bính mà chính Chúa Kitô đã trao cho các tông đồ, các giám mục để kiến tạo, thánh hóa và cai quản Thân Thể Người là các giáo xứ, gia đình của Chúa.

Vì vậy, chức linh mục của các ngài tuy dựa trên những bí tích khai sinh đời sống Kitô giáo, nhưng lại được một bí tích riêng in dấu đặc biệt khi các ngài được Chúa Thánh Thần xức dầu: như thế các ngài nên giống Chúa Kitô linh mục, đến nỗi có quyền thay mặt Chúa Kitô là Ðầu mà hành động.[148]

Với sự ủy thác của giám mục giáo phận, tương quan giữa linh mục và các thành viên khác thuộc gia đình giáo xứ bắt đầu từ, và có nền tảng thần học trong con người Chúa Giêsu Kitô. Các mục tử có bổn phận chăm sóc đàn chiên, lo lắng, xây dựng cho gia đình cộng đoàn, chữa lành và giúp các thành viên tích cực sinh hoạt với cộng đoàn, chăm lo cho cộng đoàn… để xây dựng Giáo xứ là gia đình của Chúa..., là Thân Thể của Chúa Kitô là Đầu.[149]

Thêm vào đó, vì giáo hội địa phương phải được hiểu là một thành phần căn bản của toàn thể dân Chúa, khái niệm Giáo hội, giáo hội địa phương, giáo xứ là gia đình của Chúa cũng đã xuất hiện nhiều trong các văn kiện của các thượng hội đồng giám mục.

Chính vì Giáo hội là gia đình Thiên Chúa mà Chúa Cha đã có sáng kiến tạo dựng nên Ađam. Chính vì Giáo hội như gia đình của Thiên Chúa mà Chúa Kitô, Ađam mới và người thừa kế cho mọi dân tộc, đã xây dựng Giáo hội bằng quà tặng của chính mình và máu Người. Chính Giáo hội như gia đình của Thiên Chúa đã bày tỏ ra cho thế giới biết Thánh Thần mà Chúa Con gửi đến từ Chúa Cha là để cho có mối hiệp thông giữa tất cả mọi người.[150]

Chính sự nâng đỡ, đùm bọc nhau cách chân thành mới diễn tả được mối tương quan đích thực giữa những người là anh chị em trong một gia đình, anh chị em chí cốt với nhau: “Anh em như chân với tay, rách lành đùm bọc, dở hay đỡ đần”. Chính vì Giáo xứ là gia đình của Chúa... mà sự chia sẻ di sản cứu độ vô tận của Chúa Giêsu Kitô với những thành viên trong nhà và “ngoài” nhà, là chuyện tất yếu phải thực hiện để gia đình của Chúa được ngày càng phát triển. Theo đó, các thành viên gia đình của Chúa luôn đồng hành với tất cả mọi người.

Trong sự trung thành với Thiên Chúa, Giáo hội Á châu tìm cách đồng hành với tất cả mọi người anh chị em Á châu, hiệp nhất qua việc chia sẻ cuộc sống và nền văn hóa chung, qua định mệnh được nối kết vào nhau, qua những tài nguyên phong phú về tôn giáo và thiêng liêng mà Giáo hội muốn thu nhập, và Giáo hội cũng muốn chia sẻ di sản cứu độ vô tận của Chúa Giêsu Kitô với tất cả mọi người.[151]

Chia sẻ, đồng hành, hiệp thông, hiệp nhất… là những từ ngữ thường được nhắc đến và cần được nhắc đến cách riêng, để việc chia sẻ ơn cứu độ Chúa Giêsu Kitô thiết lập trở nên di sản cho muôn dân, của muôn dân, với muôn dân… và thực sự làm cho gia đình của Chúa ngày càng phát triển. Việc đồng hành của các giáo hội địa phương, các giáo xứ… với tất cả mọi người cũng giúp định hướng những suy tư thần học về Giáo hội, những hoạt động mục vụ trong sứ mạng truyền giáo.[152] Bởi khi nói đến Giáo xứ là gia đình của Chúa..., cần khẳng định rằng giáo xứ thật sự là một thực thể sống động, một cộng đồng cầu nguyện, cộng đồng phụng tự, cộng đồng phục vụ… với các hoạt động tông đồ, là một phần thực tại của Giáo hội phổ quát. Giáo xứ là gia đình của Chúa... cũng được nhận ra qua chính những sinh hoạt cụ thể hằng ngày đó trong đời sống đức tin, đức cậy, đức mến của gia đình giáo xứ.[153]

Thật vậy, giáo xứ, một giáo hội địa phương, phải là một cộng đồng cầu nguyện, chia sẻ di sản cứu độ vô tận của Chúa Giêsu Kitô với muôn dân qua đời sống phục vụ, tương trợ và hoạt động tông đồ. Giáo xứ là một cộng đồng phụng vụ, chăm sóc và truyền giáo. Nhờ các hoạt động phụng vụ, giáo xứ có thể góp phần quang tỏa “sự hợp nhất của dân Thiên Chúa như một sự hiệp thông có tổ chức”[154] trong gia đình của Chúa và là gia đình của Chúa.

… là gia đình của Chúa

Hội Thánh tại Việt Nam còn phải canh tân chính mình qua nỗ lực xây dựng Hội Thánh như một gia đình, trong đó mọi người hiệp thông với nhau như anh chị em một nhà, bình đẳng với nhau trên nền tảng ơn gọi làm người và làm con Chúa, chia sẻ cùng một sứ mạng và trách nhiệm dù được thể hiện trong những bậc sống và nhiệm vụ khác nhau.[155]

Đức Giám mục Simon Hòa Nguyễn Văn Hiền cũng đã từng phát biểu trong một phiên họp của Công đồng Vaticanô II như sau:

Quan niệm Giáo hội là gia đình của Thiên Chúa rất gần gũi với con người. Cách trình bày mầu nhiệm Giáo hội bằng những từ ngữ về gia đình rất quen thuộc và dễ hiểu đối với mọi người.... Trình bày Giáo hội như gia đình của Thiên Chúa giúp các Kitô hữu trở về với Tin mừng, trở về với cách giảng dạy đơn sơ của Ðức Giêsu (Ðức Giêsu dùng rất nhiều hình ảnh về gia đình); nhờ đó dễ hiểu và thấm nhuần Tin mừng hơn.[156]

Yves Congar, nhà thần học danh tiếng của Công đồng Vaticanô II, cũng đưa hình ảnh gia đình vào thần học giáo hội địa phương và làm thăng hoa ý nghĩa về hình ảnh gia đình đã có trước đó.[157] Các đại biểu Đại hội Dân Chúa Việt Nam 2010 cảm thấy thật ấn tượng khi nghe những từ ngữ thân thương đó được nhắc đến cách trang trọng trong chính Sứ điệp của Đại Hội Dân Chúa Việt Nam 2010: “Hội thánh như một gia đình”.

Dẫu biết rằng hai từ gia đình ngày nay có nhiều biến tướng hơn xưa, hình ảnh gia đình có bị xói mòn hơn xưa: nhiều gia đình bị lung lay, đổ vỡ hơn xưa, nhiều gia đình lâm vào cảnh cha mẹ ly thân, ly dị làm con cái đau khổ hơn xưa, nhiều người coi gia đình chỉ là trò chơi “không hơn không kém” hơn xưa… thì việc sánh ví “Hội thánh như một gia đình” vẫn còn đó những giá trị: những hình ảnh rất tốt đẹp của một gia đình hạnh phúc và những ý nghĩa rất tuyệt vời của cụm từ gia đình trong chính thời đại tân tiến hiện nay. Bởi lẽ, để xây dựng “Hội thánh như một gia đình”, các thành viên gia đình của Chúa cần ý thức rõ ràng về các mối tương giao thế nào là nền tảng, các mối hiệp thông thế nào là căn bản đối với nhau trong gia đình Hội thánh Chúa. Theo đó cách đương nhiên, cần tôn trọng đúng mức sự bình đẳng:

… với nhau trên nền tảng ơn gọi làm người và làm con Chúa, chia sẻ cùng một sứ mạng và trách nhiệm dù được thể hiện trong những bậc sống và nhiệm vụ khác nhau.[158]

Thật vậy, khi so sánh giáo xứ như một gia đình của Chúa, trong đó “mọi người hiệp thông với nhau như anh chị em một nhà” có Chúa là Cha, thì gia đình giáo xứ đích thực là nền tảng của giáo phận, mọi thành viên trong giáo xứ được sinh ra và lớn lên thành người, thành con Chúa ngay trong gia đình giáo xứ này.[159]

Thật vậy, khi so sánh giáo phận như một gia đình của Chúa, trong đó “mọi người hiệp thông với nhau như anh chị em một nhà” có Chúa là Cha, thì gia đình giáo phận đích thực là nền tảng của gia đình giáo tỉnh, mọi thành viên trong giáo phận được nuôi dưỡng bổ sung để hòa nhập vào một môi trường rộng lớn hơn, đầy đủ hơn cho đời sống của con người được phát triển trọn vẹn, và cuộc sống rộng lớn hơn đó đối với người Kitô hữu là chính giáo phận của mình, và còn sẵn sàng mở ra cho những khả năng xây dựng và phục vụ đa dạng hơn của gia đình giáo tỉnh.[160]

Và thật vậy, khi so sánh giáo tỉnh như một gia đình của Chúa, trong đó “mọi người hiệp thông với nhau như anh chị em một nhà” có Chúa là Cha, thì gia đình giáo tỉnh cũng đích thực là nền tảng gia đình của giáo hội một vùng miền hay gia đình giáo hội của một quốc gia, hay gia đình Giáo hội phổ quát. Nghĩa là, dựa theo kiểu nói của Karl Rahner, gia đình Giáo hội các cấp (tỉnh, miền, quốc gia, phổ quát) thật sự trở nên bí tích cứu độ toàn thế giới (sacrament of the world’s salvation), nhờ sự thông hiệp với nhau như anh chị em một nhà, với sự đồng hành của các giáo sĩ, tu sĩ trong cuộc sống và qua tác vụ truyền giáo.[161]

… nhân loại ngày càng hiệp nhất trong đời sống dân sự, kinh tế và xã hội, nên, cùng quan tâm và hiệp lực dưới sự hướng dẫn của các giám mục và giáo hoàng, các linh mục càng phải ra sức loại trừ mọi mầm mống chia rẽ, để toàn thể nhân loại được đưa dẫn về với hiệp nhất trong gia đình Thiên Chúa.[162]

Hơn nữa, lối trình bày “Hội thánh như một gia đình” còn lấy mẫu gương hoàn hảo nơi thánh gia thất. Chúa Giêsu, Mẹ Maria và Thánh cả Giuse trong thánh gia là một gia đình hạnh phúc “trên cả tuyệt vời”. Sự hiệp thông của ba đấng thánh làm sáng tỏ chân lý: Nơi đâu có Chúa hiện diện, nơi đó có tình thương và là Thiên Đàng. Sự hiệp thông của ba đấng thánh làm hiển hiện sự hiệp thông của Ba Ngôi Thiên Chúa, nền tảng của sự hiệp thông trong Giáo hội của Chúa… như/là gia đình của Chúa.

Sự hiệp thông này vừa là đòi hỏi vừa là lời chứng cần thiết mà Hội Thánh phải bày tỏ trước mặt mọi người như Chúa Giêsu đã thiết tha cầu nguyện: “Xin cho họ nên một như Cha ở trong Con và Con ở trong Cha để họ cũng ở trong Chúng ta. Như vậy, thế gian sẽ tin rằng Cha đã sai Con” (Ga 17,21).[163]

Cùng hiệp thông trong đời sống mục vụ giáo xứ

Nếu Giáo xứ là gia đình của Chúa... thì giáo xứ cũng là vườn nho của Thiên Chúa, mỗi giáo xứ là một vườn nho nhỏ trong vườn nho duy nhất của Thiên Chúa. Theo đó, mọi người trong giáo xứ đều được mời và có bổn phận làm thợ vườn nho trong vườn nho duy nhất ấy mà công cán được tính đến hợp theo lẽ công bằng và “trên cả công bằng”.

Nước Trời giống như chuyện gia chủ kia, vừa tảng sáng đã ra mướn thợ vào làm việc trong vườn nho của mình. Sau khi đã thoả thuận với thợ là mỗi ngày một quan tiền, ông sai họ vào vườn nho làm việc. Khoảng giờ thứ ba, ông lại trở ra, thấy có những người khác ở không, đang đứng ngoài chợ. Ông cũng bảo họ: “Cả các anh nữa, hãy đi vào vườn nho, tôi sẽ trả cho các anh hợp lẽ công bằng”. Họ liền đi. Khoảng giờ thứ sáu, rồi giờ thứ chín, ông lại trở ra và cũng làm y như vậy. Khoảng giờ mười một, ông trở ra và thấy còn có những người khác đứng đó, ông nói với họ: “Sao các anh đứng đây suốt ngày không làm gì hết?” Họ đáp: “Vì không ai mướn chúng tôi.” Ông bảo họ: “Cả các anh nữa, hãy đi vào vườn nho!”.[164]

Cũng theo đó, với tinh thần cùng hiệp thông trong đời sống mục vụ giáo xứ, mọi người cần nhận biết rằng Chúa là Đấng ban tặng nhiều hơn, đúng ra là tất cả, so với những gì Người đòi hỏi và người ta làm được, ngay cả khi làm việc vườn nho ngay từ đầu, hay giờ thứ ba, giờ thứ sáu, giờ thứ chín. Câu chuyện Đức Giêsu tại Samaria là một thí dụ.[165] Điều tế nhị còn là cách Người ban tặng thật khéo léo và tiệm tiến, làm cho người thiếu phụ Samaria chuyển từ tâm tình lạnh nhạt sang nhiệt tình thực hiện sứ vụ tông đồ: đón nhận chính Chúa và giới thiệu Chúa cho người khác.

Người thiếu phụ Samaria khởi đầu cuộc gặp gỡ Chúa Giêsu qua cách xưng hô có thể có pha chút khinh thị của dân tộc nàng đối với dân Do Thái: “Ông (tu) là người Do Thái mà ông lại xin tôi nước...” (Comment tu es juif, et tu me demandes à boire à moi...);[166] rồi chuyển sang trang trọng: “Thưa ông (seigneur), ông không có gầu, mà giếng lại sâu…” (Seigneur, tu n’as rien pour puiser et le puis est profond...);[167] rồi mới kính trọng như “tiên tri”: “... tôi thấy ông thật là một tiên tri” (Seigneur, je vois que tu es un prophète...);[168] để rồi cuối cùng là thượng đỉnh, là nhận ra Người là Đấng Cứu Thế và hân hoan giới thiệu cho những người xung quanh: “Ông ấy không phải là Đấng Cứu Thế sao? (Ne serait-ce pas le Christ...).[169] Thế cũng có nghĩa là:

… không còn phải vì lời chị kể mà chúng tôi tin. Quả thật, chính chúng tôi đã nghe và biết rằng Người thật là Đấng cứu độ trần gian (...nous savons que c’est vraiment Lui, le Sauveur du monde).[170]

Vì thế, trong tâm tình noi gương sự khiêm nhường phục vụ của Chúa Giêsu Kitô và tạ ơn Người, Đấng ban cho nhân loại nước hằng sống, đang hạ mình xin nước uống nơi người trần thế,[171] các thành viên của Giáo xứ là gia đình của Chúa..., trong đời sống mục vụ giáo xứ, cần khiêm nhường quảng đại và kiên nhẫn phục vụ anh chị em, để “… ý Cha thể hiện dưới đất cũng như trên Trời” (Thy will be done on earth as it is in heaven).[172] Vả lại, Thiên Chúa đích thị là Cha của tất cả chúng ta; chúng ta được là “những người con trong Người Con” (filii in Filio) của Thiên Chúa là Cha.

Mà cũng vì thế và hơn thế nữa, Giáo hội, giáo xứ… là gia đình của Chúa, vườn nho của Chúa, ruộng lúa của Chúa… là những cụm từ các nhà thần học Việt Nam có thể/rất nên sử dụng trong những tác phẩm của mình để diễn tả đời sống đạo của các tín hữu Việt Nam, sứ mệnh của Giáo hội phổ quát, các giáo hội địa phương; cách riêng là các giáo xứ và các mối tương giao mục vụ của các thành viên Giáo xứ là gia đình của Chúa... tại Việt Nam.[173] Nhìn xa hơn nữa, tưởng cũng rất nên phác họa, thiết kế, xây dựng một nền thần học về Giáo hội dựa trên hình ảnh gia đình của Thiên Chúa, để các thành viên trong gia đình của Chúa cùng hiệp thông, cùng lao động cách dễ dàng hơn trong vườn nho là đời sống mục vụ của mỗi giáo xứ cũng như của toàn thể Giáo hội. Thật vậy,

Cũng như người ta được sinh trong một gia đình cụ thể với vị trí địa lý và những điều kiện cụ thể thế nào, thì các Kitô hữu được rửa tội và được huấn luyện trong Chúa Kitô tại các giáo hội địa phương cụ thể cũng như vậy. Những cuộc tụ họp trong sự hiệp thông với Chúa tự thân đã có giá trị. Nghĩa là các cuộc tụ họp ấy không phải là phương thế nhằm đạt đến một mục đích lớn hơn, nhưng tự thân đã là sự hiện thực của Giáo hội. Sự hiện thân hoặc hiện thực này xây dựng Giáo hội từ bên dưới, được liên kết với giáo hội lớn hơn ấy nhờ sự hiện diện phẩm trật và sự chỉ định chủ chăn của họ, còn họ, họ là dân thánh của Thiên Chúa (Plebs sancta), một cộng đồng gồm cả linh mục và dân chúng.[174]

Thế nên, mô hình tham gia quy mục tử (the participative pastor-centered model) trong tác phẩm Quản trị giáo xứ: Lãnh đạo hợp tác[175] mà chúng ta đã có dịp nhắc đến đôi lần phía trên, là một trong những nỗ lực nhằm trình bày mối liên hệ hữu cơ giữa các phần tử của một gia đình giáo xứ Công giáo với vị mục tử (đức cha, cha xứ, cha sở…) là trái tim của gia đình. Dĩ nhiên, vị Mục Tử đích thực của gia đình ấy là chính Đức Giêsu Kitô.[176]

Theo đó, vị mục tử (đức cha, cha xứ, cha sở…) cần ứng xử và được đối xử như một người cha-anh tinh thần trong gia đình giáo phận, giáo xứ… trong niềm tin. Ngài là một phụ huynh hơn là một giám thị, một mục tử hơn là một nhà quản lý. Nhưng chính Chúa Giêsu mới là Mục Tử trên hết của gia đình giáo phận, giáo xứ, Mục Tử tốt lành của đoàn chiên, Mục Tử đích thực của tất cả các thành viên: giáo sĩ, tu sĩ, giáo dân. Là một Đức Kitô khác (Alter Christus), vị mục tử cũng phải hy sinh mạng sống vì đoàn chiên, phải thực tâm ước muốn, hay ít ra phải sẵn lòng sống chết với đoàn chiên.

Tôi chính là Mục Tử nhân lành. Mục Tử nhân lành hy sinh mạng sống mình cho đoàn chiên. Người làm thuê, vì không phải là mục tử, và vì chiên không thuộc về anh, nên khi thấy sói đến, anh bỏ chiên mà chạy. Sói vồ lấy chiên và làm cho chiên tán loạn, vì anh ta là kẻ làm thuê, và không thiết gì đến chiên. Tôi chính là Mục Tử nhân lành. Tôi biết chiên của Tôi, và chiên của Tôi biết Tôi, như Chúa Cha biết Tôi, và Tôi biết Chúa Cha, và Tôi hy sinh mạng sống mình cho đoàn chiên.[177]

Theo đó thì không chỉ “Có con gây dựng cho con, có chồng phải gánh giang sơn nhà chồng”, một trong những đạo lý rất tự nhiên của gia đình là kiến tạo mối tương giao thiện hảo giữa các thành viên trong gia đình, mà còn hơn vậy, mối tương giao chân thành và thiện hảo là không thể thiếu nơi mọi thành viên trong một gia đình giáo xứ dành cho vị mục tử của họ. Nhưng trước hết và trên hết vẫn là mối tương giao của các thành viên thuộc gia đình giáo xứ trong Đức Giêsu phải phản ánh chuẩn mực thần học của “những người con trong Người Con” (filii in Filio) với Thiên Chúa là Cha.[178]

Nói tóm lại, mang chân lý Tin mừng đến cho mọi người, giới thiệu Ðức Kitô như mầu nhiệm cứu độ duy nhất trong lịch sử nhân loại, các thành viên thuộc một gia đình giáo xứ phải kiến tạo, duy trì, làm đậm nét và sinh động mỗi ngày một hơn hình ảnh Giáo xứ là gia đình của Chúa... trong bối cảnh của nền văn hóa hiện đang đầy ắp những sai trái làm băng hoại gia đình và xã hội, để làm sâu sắc hơn các mối tương giao cần có của các tín hữu là con cái thảo hiếu đối với Thiên Chúa là Cha nhân từ trong các gia đình giáo xứ của Giáo hội Công giáo tại Việt Nam.

Ðức Kitô đã từng tha thiết cầu nguyện cho “Gia đình của Chúa” như sau:

Con không chỉ cầu nguyện cho những người này, nhưng còn cho những ai nhờ lời họ mà tin vào Con, để tất cả nên một, như Cha ở trong Con và Con ở trong Cha để họ cũng ở trong chúng ta.[179]

Vậy chúng ta cũng cầu nguyện:

Lạy Thiên Chúa Ba Ngôi
là Cha, và Con, và Thánh Thần,
chúng con thờ lạy, ngợi khen, và cảm tạ Chúa.
Chúa là Đấng Tạo Dựng… vì yêu thương.
Chúa là Đấng Cứu Độ… vì yêu thương.
Chúa là Đấng Thánh Hóa… vì yêu thương.
Xin dẫn chúng con vào sống trong gia đình của Chúa.
Xin dạy chúng con,
những thành viên trong gia đình Giáo hội,
đồng thời cũng là những thành viên hiện diện
trong gia đình giáo xứ của mỗi người chúng con,
biết cảm nếm hương vị tình yêu của đời sống ấy
qua việc mau mắn vâng nghe theo tiếng Chúa
với những hướng dẫn cụ thể của Giáo hội Chúa.

Xin dạy chúng con
biết sống tinh thần hiệp thông:
“…để tất cả nên một
như Cha ở trong Con và Con ở trong Cha”.[180]

Xin dạy chúng con
biết trân quý ơn trọng đại Chúa đã ban cho
là được trở nên các thành viên
trong gia đình của Chúa. Amen.