Nhà thờ Chánh tòa Giáo phận Kontum

GIỚI THIỆU SƠ LƯỢC VỀ GIÁO PHẬN KONTUM

Văn Phòng TGM Giáo phận Kontum
Cập nhật ngày 19/03/2024

I. LƯỢC SỬ HÌNH THÀNH

Công cuộc loan báo Tin Mừng cho vùng Truyền giáo Tây Nguyên đã bắt đầu dưới thời Đức Giám mục Stêphanô Cuénot (Thể), Đại diện Tông tòa Đông Đàng Trong (Qui Nhơn). Đức Giám mục đã trực tiếp chỉ đạo công việc từ hầm trú suốt 26 năm trời (1835-1861). Khởi đầu, ngài đã sai những giáo dân như Ông Cả Ninh, Ông Cả Quới (năm 1939 và năm 1842), Ông Cả Ân (năm 1848) dẫn đầu các đoàn truyền giáo đi tiên phong.

Sau nhiều thất bại, năm 1848, vào lúc miền xuôi đang trải qua những tháng năm cấm cách, Đức cha lại sai thầy sáu Do tiếp tục tìm đường mở lối. Thầy đã đưa các vị thừa sai vào được miền Tây Nguyên hai năm sau đó (1850). Mặc dù khó khăn chồng chất, gian nan ngập tràn, nhưng nhờ sự hướng dẫn hy sinh, gan dạ và khôn ngoan của thầy sáu Do, các vị truyền giáo - gồm giáo dân, thầy giảng, chủng sinh, linh mục đã vượt qua thử thách và kiên trì đem Ánh sáng Tin Mừng lên miền Trường Sơn cách trở. Năm 1851, nhờ ơn Chúa quan phòng đã thiết lập được các trung tâm truyền giáo đầu tiên cho người bản xứ Bahnar, Jơlơng, Rơngao, Xêđang, Jarai, mà thời đó gọi chung là Miền Truyền Giáo Bahnar.

Tất cả mọi việc điều hành đều phụ thuộc Giáo phận Qui Nhơn. Tuy nhiên, vì có địa thế hiểm trở, tách biệt với miền Đồng Bằng do rừng núi trùng điệp bao quanh, giao thông trắc trở và và các thổ âm khác biệt, phong tục tập quán xa lạ, nên Miền truyền giáo Tây Nguyên cần có những vị Bề trên tại chỗ Đại diện Đức Giám mục Đông Đàng Trong để giải quyết kịp thời và đúng mực những nhu cầu địa phương.

Sau đây là các Bề trên miền Truyền giáo Kontum: Cha Bề trên Gioan Phêrô Combes Bê (1851-1857); Cha Bề trên Phêrô Dourisboure Ân (1857-1885, qua đời 1890); Cha Bề trên Jules Vialleton Truyền (1885-1909); Cha Bề trên Jean Baptiste Guerlach Cảnh (1910-1912); Cha Bề trên Emile Kemlin Văn (1912-1924); Cha Bề trên Martial Jannin Phước (1924-1932).

Sau 82 năm (1850-1932), Miền Truyền giáo Kontum phát triển về mọi phương diện, được công nhận là xứng đáng và hội đủ điều kiện để được nâng lên thành một Giáo phận Tông Tòa. Ngày 14.01.1932, Tòa Thánh loan báo quyết định của Đức Thánh Cha Piô XI tách Miền Truyền giáo Tây Nguyên khỏi Giáo phận Tông tòa Qui Nhơn để thành lập Giáo phận Tông tòa Kontum. Giáo phận Tông tòa Kontum chính thức thành lập ngày 18.01.1932.

Ngày 15.01.1933 Tòa Thánh ban sắc chỉ bổ nhiệm Cha Bề trên Jannin (Phước) làm Giám mục Tông tòa tiên khởi, và ngày 23.06.1933, buổi lễ tấn phong được cử hành long trọng tại nhà thờ Chính tòa Kontum.

Ngày 24.11.1960, Tòa Thánh đã ban hành Tông hiến Venerabilium Nostrorum thiết lập hàng giáo phẩm Việt Nam. Giáo phận Tông tòa Kontum trở thành Giáo phận Chính tòa và Đức giám mục Phaolô Seitz (Kim) trở thành Giám mục Chính tòa Giáo phận Kontum.

II. ĐỊA LÝ VÀ DÂN SỐ

1. Địa lý và dân số thời kỳ truyền giáo

Vùng Truyền giáo Kontum lúc khởi đầu chiếm một phần lớn dãy núi cao nguyên phía tây tây nam của Giáo phận Đàng Trong, bao gồm 3 tỉnh người dân tộc thiểu số là Kontum, Pleiku, Ban Mê Thuột của Việt Nam, và tỉnh Attopeu thuộc nước Lào, diện tích khoảng 70.000 km2, với chiều rộng (Đông-Tây) khoảng 200-250 km; chiều dài (Bắc-Nam) khoảng 450-500 km. Phía Đông giáp Gp. Qui Nhơn, dài hơn 500 km và bị dãy Trường Sơn chia cắt; phía Bắc giáp Gp. Huế; phía Tây giáp Lào và Campuchia; phía Nam giáp Gp. Sài gòn. Phần lớn diện tích Giáo phận nằm ở phía tây dãy Trường Sơn, có địa hình thấp dần từ bắc xuống nam và từ đông sang tây. Địa hình khá đa dạng: đồi núi, cao nguyên và vùng trũng xen kẽ nhau. Khí hậu thuộc vùng khí hậu cao nguyên nhiệt đới gió mùa, được chia làm 2 mùa rõ rệt: mùa mưa và mùa khô; độ ẩm cao và lượng mưa tương đối lớn.

Dân số toàn vùng: 750.000 người, đa số đồng bào Thượng 700.000 người; đồng bào Kinh: 30.000 người và đồng bào Lào: 20.000 người. Giáo dân Công giáo: 23.652 người, trong đó Giáo dân Thượng: 18.119 người; Giáo dân Kinh: 5.533 người. Số linh mục: 27 Lm, gồm 13 Thừa sai Pháp, 11 Lm Việt Nam và 3 Lm Bahnar; Tiểu chủng sinh: 15; Đại chủng sinh: 04; Nữ tu các dòng: 34; Yao phu: 225; Thầy giảng: 19; Giáo lý viên: 160.

Đến năm 1944, tỉnh Attopeu (diện tích 4.609,35 km2) tách khỏi giáo phận Kontum, nhập về Lào. Năm 1960, Tòa Thánh thành lập Hàng giáo phẩm Việt Nam. Giáo phận chính tòa Kontum: Số giáo dân 73.966 giáo dân (Kinh: 46.611 + Thượng: 27.355); Số Linh mục: 105 Lm (MEP 39+Việt, Bahnar:66); Đại chủng sinh: 37 thầy; Tiểu chủng sinh: 180 chú; Dự tòng: 18.802 người; Xứ họ: 271 xứ họ.

Ngày 22.06.1967, Tòa Thánh tách tỉnh Daklak khỏi Kontum lập giáo phận mới Ban Mê Thuột gồm 3 tỉnh: Daklak, Quảng Đức và Phước Long. Giáo phận Kontum còn lại 3 tỉnh: Kontum, Pleiku và Phú Bổn, diện tích: 25.573 km2; Linh mục: 84 Lm (32 Lm MEP, 50 Lm Việt và 1Lm Bahnar); Giáo dân79.945 người (47.000 Kinh+32.945 Thượng); 44 địa sở; 205 giáo họ.

2. Địa lý và dân số hiện nay

Giáo phận Kontum hiện nay (2023), gồm 2 tỉnh Kon Tum và Gia Lai:

- Diện tích: 25.187 km2. Dân số: 2.170.900 người.

- Tổng số giáo dân (2023): 396.040 (Người Kinh: 108.834; Người Thượng: 287.206)

- Giáo hạt và giáo xứ: 11 giáo hạt (Miền Kontum 4 giáo hạt, Miền Pleiku 7 giáo hạt)

- Dòng tu: 41 Dòng, Tu Hội (28 Dòng Nữ, 12 Dòng Nam)

- Số nam nữ tu sĩ: 739 (685 nữ tu, 54 nam tu sĩ);

- Nhà Mồ côi: 7 nhà, 757 em (Kontum 6 nhà, 718 em; Gia Lai 1 nhà, 39 em).

- Nhà Mẫu Giáo: 20 nhà, 3016 em (Kontum 7 nhà, 563 em; Gia Lai 13 nhà, 2453 em) .

- Nhà Trẻ Làng: 20 nhà, 1038 em (Kontum 4 nhà, 290 em; Gia Lai 16 nhà, 748 em).

- Nhà Nội Trú: 68 nhà, 3147 em (Kontum 30 nhà, 1287 em; Gia Lai 38 nhà 1860 em).

III. NHÂN SỰ

1. Giám mục đương nhiệm: Đức Cha Aloisiô Nguyễn Hùng Vị

2. Các Giám mục tiền nhiệm:

1/ Đức Cha Martial Jannin Phước (1933-1940)

2/ Đức Cha Gioan Liévin Sion Khâm (1942-1951) 

3/ Đức Cha Phaolô Leo Seitz Kim (1952-1960 Tông Tòa) (1960-1975 Chính Tòa)

4/ Đức Cha Alexis Phạm Văn Lộc (1975-1995)

5/ Đức Cha Phêrô Trần Thanh Chung (1981-2003)

6/ Đức Cha Micae Hoàng Đức Oanh (2003-2015)

3. Linh mục: Tổng số 226 linh mục (Lm. Dòng: 124; Lm. Triều: 122)

Số Cha quản hạt: 11; Số Cha sở: 135; Số Cha phó: 82; Số Cha mục vụ khác: 17.

4. Chủng sinh: 

(Chủng sinh học xong: 2; Đang học: 50; Dự bị: 55)

- Đại Chủng viện Huế : 37 thầy (4 lớp thần học, 2 lớp triết học và một lớp tu đức).

- Ứng sinh Nhà Bok Do (Kon Tum): 17 em.

- Ứng sinh Nhà Bok Kiơm (Sài Gòn): 38 em.

- Lớp thực tập: 13 thầy ; -Lớp mãn khóa ĐCV: 2 thầy.

5. Tu sĩ: Tổng số tu sĩ nam nữ: 739 (685 nữ tu, 54 nam tu sĩ)

Tổng số dòng tu: 40 (12 dòng nam, 28 dòng nữ).

IV. CƠ CẤU TỔ CHỨC TRONG GIÁO PHẬN

1/ Giám mục

Giám mục đương nhiệm: Aloisiô Nguyễn Hùng Vị

Giám mục hưu: Micae Hoàng Đức Oanh 

2/ Tổng Đại Diện: Lm. Giuse Đỗ Hiệu

3/ Các Linh Mục Đặc Trách:

- Thư ký Toà Giám Mục: Lm. Phêrô Lê Văn Hùng

- Quản lý Giáo Phận: Lm. Gioan Baotixita Hồ Quang Huyên

- Các Linh mục Hạt Trưởng (11 Giáo hạt) và các Linh mục đặc trách các Ban Mục vụ

V. CƠ SỞ GIÁO PHẬN

1. Nhà thờ Chính tòa (13 Nguyễn Huệ, Kontum):

Nhà thờ Chính tòa được làm hoàn toàn bằng các danh mộc: cà chít, sao, vách trét đất trộn rơm… Nhà thờ được khởi công xây dựng năm 1913, khánh thành vào lễ Hiển Linh năm 1918 với nét mỹ thuật gô-tích đẹp đẽ và uy nghi mang thánh hiệu Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội. Nhà thờ Chính tòa Kontum còn được biết nhiều dưới tên gọi mộc mạc “Nhà thờ Gỗ”.

2. Chủng viện Thừa sai Kon Tum (146 Trần Hưng Đạo, thành phố Kon Tum)

Chủng viện được khởi công xây dựng năm 1934, do Đức Cha Martial Jannin Phước, hoàn thành nửa cánh phải (Probatorium=Trường thử) và khai giảng khóa đầu tiên vào đầu năm 1935. Chủng viện được xây dựng hoàn thành hoàn toàn vào năm 1938. Tòa nhà toàn bằng gỗ quí: cà chít, sao…, có 2 tầng lầu và một tầng trệt, dài 100m, các cột nhà được đặt trên bệ xây xi-măng cao 2m. Nơi đây, chủng sinh được đào tạo liên tục từ sau năm 1935. Đến năm 1975, việc đào tạo phải tạm dừng vì thời cuộc.

Hiện nay (2024), Giáo phận đang đào tạo các ứng sinh chủng viện tại hai cơ sở: 

- Nhà Bok Do, trong khuôn viên Chủng Viện Thừa Sai Kon Tum, 146 Trần Hưng Đạo, thành phố Kon Tum, tỉnh Kon Tum.

- Nhà Bok Kiơm tại Sài Gòn: các ứng sinh trú ngụ tạm thời tại địa điểm thuộc giáo xứ Chí Hòa.

3. Tòa Giám Mục (146 Trần Hưng Đạo, thành phố Kon Tum)

TGM tọa lạc cạnh khu đất phía sau Chủng viện về hướng tây nam, được hoàn thành và sử dụng vào năm 1966, thời Đức Cha Phaolô Seitz Kim.

4. Trung tâm mục vụ 

Trung tâm mục vụ của Giáo phận tọa lạc phía sau Chủng Viện Thừa Sai, bên cạnh Tòa Giám Mục. Đức Cha Aloisiô Nguyễn Hùng Vị đã làm phép khánh thành vào ngày 26 tháng 10 năm 2020, dịp Linh mục đoàn Giáo phận tĩnh tâm năm.

Tòa nhà mục vụ được thiết kế gồm các phòng ngủ dành cho các Linh mục trong Giáo phận mỗi dịp về tĩnh tâm, hoặc dành cho các tu sĩ nam nữ và các đoàn thể trong Giáo phận khi cần. Ngoài ra, trung tâm mục vụ còn có 1 hội trường lớn để tổ chức các cuộc họp, các sự kiện của Giáo phận, là nơi sinh hoạt và đào tạo nhân sự cho các Ban ngành đoàn thể trong Giáo phận.

5. Trung Tâm Hành Hương Đức Mẹ Măng Đen (Xã Đăk Long, Huyện Kon Plông, Kontum)

Tượng Đức Mẹ Fatima tại Măng Đen (còn được gọi là Tượng Đức Mẹ Măng Đen hay Đức Mẹ Cụt Tay) là một di tích, điểm hành hương Công giáo của Giáo phận Kontum. Ngày 28.12.2006, ĐGM giáo phận dẫn đầu phái đoàn đã đến viếng Tượng Đức Mẹ lần đầu tiên. Từ năm 2007, rất nhiều người lương giáo đã đến cầu nguyện tại đây, hình thành điểm hành hương tôn giáo.

Ngày 28.10.2022, Đức Cha Aloisiô Nguyễn Hùng Vị đã chủ sự Thánh Lễ tạ ơn và làm phép Đền Thánh Đức Mẹ Sầu Bi Măng Đen, sau thời gian dài nỗ lực xây dựng. Mỗi năm Trung Tâm hành Hương Đức Mẹ Măng Đen đón tiếp hàng ngàn khách thập phương về đây hành hương, tôn vinh Mẹ Sầu Bi Măng Đen.

VI. HOẠT ĐỘNG MỤC VỤ, LOAN BÁO TIN MỪNG VÀ BÁC ÁI XÃ HỘI

1. Đào tạo nhân sự

Việc đào tạo linh mục, tu sĩ và tông đồ giáo dân được xem như mục tiêu ưu tiên hàng đầu trong Giáo phận. Cụ thể như sau:

- Xây dựng, củng cố Ban chức việc như: các Câu, Biện (những giáo dân tốt trong xứ đạo, luôn đi đầu trong phục vụ theo tinh thần Chúa Kitô). Người chức việc cùng với linh mục phụ trách điều hành xứ đạo.

- Đào tạo Giáo phu: tiếp nối và canh tân Hội Giáo phu.

- Cổ võ việc học văn hóa như chìa khóa nâng cao phẩm giá con người. Bằng nhiều cách thế, Giáo phận giúp con em học sinh nghèo, không phân biệt dân tộc Kinh hay dân tộc thiểu số.

- Đào tạo giáo lý viên: giúp giới trẻ có tinh thần phục vụ, dấn thân, hy sinh biết đem Tin Mừng đến người khác.

- Kiện toàn và định hướng rõ nét linh đạo của hội đoàn Công giáo tiến hành để phát uy sức sống của người tông đồ giáo dân: như Lego Maria, Thiếu Nhi Thánh Thể…

2. Nâng cao đời sống người dân

- Vấn đề luôn ưu tư, luôn lo lắng băn khoăn trăn trở, là làm thế nào tìm ra những giải pháp tốt để “tháo gỡ” cho người dân tộc thoát khỏi phần nào đó đời sống nghèo khó, bệnh tật, và làm sao cho con cái của họ không phải chịu sự thiệt thòi.

- Phục vụ người nghèo, người lầm lỡ, người bệnh tật…giúp họ có được phẩm giá xứng hợp.

3. Xây dựng cơ sở tôn giáo

Không hình thức, phô trương nhưng quan tâm đến nhu cầu tối thiểu và cần thiết. Trong giáo phận, số họ đạo người Kinh hiện chưa có nhà thờ, nhà nguyện là 57 họ đạo (tương ứng với số giáo dân 13.318 người); Số Làng người Thượng chưa có nhà thờ, nhà nguyện là 405 Làng (tương ứng với số giáo dân 83.160 người).

Trung Tâm Hành Hương Đức Mẹ Măng Đen đã khởi công xây dựng, rất cần chung tay góp sức để sớm hoàn thành đáp ứng nhu cầu tâm linh và tôn giáo của đồng bào có đạo và không có đạo.

VII. ĐỊA CHỈ LIÊN LẠC

- Tòa Giám mục Giáo phận Kontum

Địa chỉ: 146 Trần Hưng Đạo, thành phố Kontum, tỉnh Kon Tum

Số điện thoại văn phòng: (260) 3862.372

E-mail: tgmktum@gmail.com

- Cha Thư ký: 0935.602.604; E-mail: petrus2906@yahoo.fr

- Website của giáo phận http://giaophankontum.com