Có thể nói ngay từ tựa đề cũng cho thấy sự sâu sắc và đầy ý nghĩa của nội dung chương 6 với những hạn từ: giáo dục, linh đạo sinh thái. Nội dung của chương 6 rất phong phú và có tính thời sự rất cao cho nên sẽ vô cùng hữu ích nếu được đào sâu rồi áp dụng phù hợp với hoàn cảnh thực tế hiện nay, đặc biệt tại các gia đình và giáo xứ.

Đứng trước những vấn đề được đặt ra liên quan đến sinh thái, Đức Thánh Cha Phanxicô nhận định rằng «sự thay đổi là không khả thi nếu không có động lực và một tiến trình giáo dục»[3]. Giáo dục được nói tới ở đây là theo quan điểm của Giáo Hội, vì trong thông điệp này Đức Thánh Cha xác định «sẽ đưa ra một số hướng dẫn có tính gợi mở cho sự phát triển nhân loại được tìm thấy trong kho tàng kinh nghiệm thiêng liêng Kitô giáo».[4]

Ngoài ra, giáo dục còn là «nghệ thuật mà trong đó cá nhân con người trưởng thành (giáo viên, nhà giáo dục) thực hiện hành động của mình đối với một cá nhân vị thành niên hoặc thiếu niên (học sinh, học viên) bằng cách dùng tất cả năng lực của mình làm cho họ phát triển khả năng trí tuệ (khoa học) và khả năng thực tiễn (luân lý) nhất định nào đó để đạt đến mục đích đích thực và trọn vẹn của đời người».[6]

Theo quan điểm Kitô giáo, trong thông điệp Divini illius magistri, tài liệu chính về giáo dục trước Công đồng Vaticanô II, Đức Giáo hoàng Piô XI nhấn mạnh rằng «giáo dục hệ tại trong việc đào tạo con người thành con người phải như thế nào và phải ứng xử ra sao trong cuộc sống trần thế này để đạt được cùng đích tuyệt vời vốn đã được dành cho con người,… không thể có nền giáo dục nào là chân chính mà lại không nhằm đến cùng đích đời người,… không thể có nền giáo dục đầy đủ và hoàn hảo nếu không phải là nền giáo dục Kitô giáo».[7]

Tuyên ngôn về giáo dục của Công đồng Vaticanô II, Gravissimum Educationis, xác định rằng «mục tiêu của nền giáo dục chân chính là đào tạo con người như một nhân vị, hướng đến lý tưởng của bản thân cũng như lợi ích của các cộng đồng mà họ là thành viên và sẽ tham gia phục vụ khi đến tuổi trưởng thành».[8]

Theo đó, giáo dục Kitô giáo không lấy con người làm trung tâm tức là không chỉ lo đề cao quyền lợi của con người mà còn nhấn mạnh nhân vị trong hoàn cảnh lịch sử - văn hóa cụ thể nữa.[9] Công đồng Vaticanô II khẳng định «giáo dục phải thích hợp với khả năng, giới tính, đồng thời vừa thích nghi với văn hóa và truyền thống dân tộc vừa mở rộng cộng đồng huynh đệ với các dân tộc khác để có thể phát huy tiến trình hiệp nhất và hòa bình trên thế giới; cũng như đào tạo kỹ năng sống để có thể tích cực hội nhập vào cộng đồng nhân văn, cởi mở khi đối thoại với tha nhân và hăng say hoạt động để góp phần thực hiện công ích.[10]

Như vậy, có thể nói nền giáo dục theo theo quan điểm Kitô giáo là giáo dục toàn diện đã hàm chứa việc giáo dục về lĩnh vực sinh thái. Trong Laudato Sí hạn từ giáo dục cần được hiểu theo nhãn quan này.

Theo ngữ cảnh, có thể thấy những hạn từ "giáo dục và linh đạo sinh thái" của tựa đề chương 6 không thể hiểu một cách riêng rẽ. Thật vậy, dù khái niệm giáo dục Kitô giáo có bao hàm giáo dục về sinh thái đi nữa, thì hạn từ giáo dục được cụ thể hóa trong chương này phải được hiểu là giáo dục sinh thái hay giáo dục liên quan vấn đề sinh thái chứ không phải là giáo dục chung chung. Nội dung của chương này cho ta thấy rõ điều đó.

Mặt khác, hạn từ "giáo dục" nối với "linh đạo sinh thái" bằng liên từ "và" nên có thể cho phép ta hiểu rằng hạn từ "sinh thái" được sử dụng chung cho giáo dục cũng như linh đạo xét vì có sự tương ứng logic của tính từ "sinh thái" với hai danh từ đi trước là "giáo dục" và "linh đạo". Do đó, để diễn tả rõ ràng hơn nên dịch tựa đề chương 6 là: “Giáo dục sinh thái và linh đạo sinh thái” theo nghĩa là “việc giáo dục liên quan tới sinh thái và nền linh đạo về (hoặc có liên quan tới) sinh thái”.[11]

Một cách tổng quát, thông điệp chỉ ra nguồn gốc của khủng hoảng sinh thái cũng như thách đố về giáo dục sinh thái là do con người tìm cách để hưởng thụ tối đa và lo tìm kiếm lợi ích riêng cho bản thân mình, gia đình mình, nhóm mình, kể cả bằng cách gây hại cho người nghèo và cho môi trường sống, cho trái đất và từ đó dần dần dẫn tới thảm họa "tình trạng ích kỷ tập thể".[15] Nói chung đó là khuynh hướng “quy ngã”, vị kỷ, ích kỷ (egoism), tự cô lập mình đồng thời vô cảm, dửng dưng với tha nhân, và rồi sẽ dẫn đến “chủ nghĩa cá nhân” (individualism).[16] Nên nhớ rằng thông điệp đã lên án chủ thuyết hiện đại đặt con người làm trung tâm (anthropocentrism)[17] vì từ đó dễ dẫn con người đến lối sống lầm lạc như chủ nghĩa tương đối thực dụng (practical relativism) là một chủ nghĩa còn nguy hiểm hơn cả chủ nghĩa tương đối lý thuyết (doctrinal relativism)[18], cũng như lên án việc áp dụng các công nghệ sinh học mới bất chấp các nguyên tắc đạo đức và tác gây hại đến con người và nhiều sinh vật khác.[19]

Một trong những thách đố nữa của giáo dục sinh thái đến từ thói quen tiêu thụ cực độ và sung túc. Nhiều người trẻ lớn lên trong bối cảnh xã hội như vậy nên thói quen tiêu thụ đã hình thành, họ đón nhận nhưng tiến bộ hiện đại, sự tích lũy vật chất và sự giải trí mà thị trường cung cấp như một điều đương nhiên không thể bỏ qua. Không dễ một sớm một chiều để thay đổi thói quen và não trạng tiêu thụ đó được.[20]

Sau nữa, thách đố giáo dục nói ở đây một phần là do chính chương trình giáo dục sinh thái thường chỉ lo cung cấp những thông tin, kiến thức khoa học hay những cách giải quyết vấn đề sinh thái thuần túy kỹ thuật mà thiếu chiều kích đạo đức, tâm linh. Bên cạnh đó, nhiều người còn lạm dụng kẽ hở của pháp luật cũng như các tổ chức xã hội đặt ra những luật lệ chưa đủ tác động mạnh giúp làm thay đổi những thói quen và cách sống gây hại cho môi trường, cho người khác.[22]

Như đã nói, để giải quyết vấn đề đặt ra có tính căn bản hơn, Đức Thánh Cha đưa ra giải pháp: giáo dục sinh thái toàn diện phải đi đôi với linh đạo sinh thái. Trong bài này xin được nói rõ hơn về giáo dục sinh thái toàn diện nhằm hướng đến lối sống mới cũng như cần giáo dục giao ước giữa nhân loại và môi trường cho người tín hữu.

Chương 4 của Laudato Si’, đề cập một nền sinh thái toàn diện sẽ xét các vấn đề trong mối liên hệ hỗ tương về mọi phương diện: môi trường, kinh tế, chính trị, xã hội, văn hoá, và đạo đức. Nhờ đó con người có thể đưa ra các giải pháp toàn diện cho vấn đề khủng hoảng sinh thái hiện nay. Mục tiêu mà giáo dục sinh thái toàn diện và linh đạo sinh thái nhằm đến là giúp con người «ý thức về cội nguồn chung, sự thuộc về hỗ tương và tương lai chia sẻ với mọi người»[23] từ đó sẽ thúc đẩy sự phát triển những xác tín mới, thái độ mới và lối sống mới (số 203-208).

Khi nói đến sinh thái học nhiều người có khuynh hướng giản lược vấn đề chỉ thuần túy liên quan đến môi trường. Trong Laudato Sí, không chỉ bàn về vấn đề môi trường mà còn đề cập nhiều vấn đề toàn diện của cuộc sống mà nhờ đó người ta có thể xây dựng các chính sách, xác định chỉ số, quy trình nghiên cứu theo cách tốt nhất có thể và đầu tư, tiêu chí đánh giá, tránh các quan niệm sai lệch về phát triển và tăng trưởng.[24] Thật vậy «vì mọi sự đều có liên hệ mật thiết với nhau, và các vấn đề ngày nay mời gọi một tầm nhìn chạm tới mọi khía cạnh của cuộc khủng hoảng toàn cầu, nên […] chúng ta sẽ xem xét một số yếu tố của sinh thái học toàn diện, với sự tôn trọng các chiều kích nhân bản và xã hội của nó».[25]

Trong chương 6 vấn đề sinh thái được trình bày theo quan điểm Giáo Hội trong ánh sáng đức tin. Nền giáo dục này phải đi liền với linh đạo sinh thái mới có thể làm cho nền giáo dục đó được hoàn thiện. «Chương trình giáo dục sinh thái toàn diện như sinh hoạt lành mạnh của lý trí cần được kiện toàn, hoàn thiện, và thăng hoa lên tầm cao nhất bởi linh đạo sinh thái Kitô giáo».[40]

Lối sống mới này được khởi đầu bằng việc chân thành nhận ra những mặt tối của cuộc khủng hoảng sinh thái hiện nay cũng như những mặt tiêu cực của nó trong đời sống hàng ngày. Đó là một khía cạnh của giáo dục: chỉ ra, kéo ra ánh sáng những cái bên trong, những gì tối tăm nhằm giúp con người phát triển cái tốt, giảm bớt và loại bỏ cái xấu. Đức Thánh Cha mời gọi hãy «chân thành nhìn vào bản thân, để nhận biết sự bất mãn thẳm sâu của chúng ta, và để dấn thân trên những nẻo đường mới dẫn đến sự tự do đích thực. Không một hệ thống nào có thể hoàn toàn ngăn chặn sự mở lòng của chúng ta đối với điều thiện hảo, chân thật và tuyệt mỹ, hoặc ngăn chặn khả năng Thiên Chúa ban cho chúng ta để đáp trả ân sủng của Ngài đang hoạt động trong đáy sâu tâm hồn».[41]

Đức Thánh Cha mời gọi mọi người hãy ý thức trách nhiệm xã hội của mình trong việc mua sắm chi dùng, chẳng hạn sẵn sàng tẩy chay những sản phẩm nào đó gây hại môi trường để làm áp lực lên những người có thẩm quyền phải thay đổi. Nhưng trên hết cần ý thức «việc mua sắm luôn luôn là một hành vi luân lý - chứ không thuần tuý là hành vi kinh tế»[42] và dấn thân «đánh thức lòng kính trọng đối với sự sống, quyết tâm mạnh mẽ để đạt được sự bền vững, tăng tốc đấu tranh cho công lý và hoà bình, hân hoan cử hành đời sống».[43]

Sau cùng quan trọng nhất vẫn là làm sao để con người «đi ra khỏi chính mình để đến với người khác… quan tâm vô vị lợi dành cho người khác».[44] Đây thực sự cũng là một vấn đề quan trọng trong giáo dục Kitô giáo. Trong một Hội Thánh "đi ra", mỗi người đều được mời gọi ra khỏi chính mình, không bám víu vào sự an toàn và hưởng thụ của bản thân để đi đến với những người nghèo, những vùng ngoại biên xa xôi mà không ngại bị lấm lem hay thương tích.[45]

Trong việc giáo dục về giao ước giữa nhân loại và môi trường, thông điệp đưa ra những chỉ dẫn cần thiết để vượt qua những thách đố nói trên. Trước hết, việc giáo dục này không chỉ dừng lại cung cấp thông tin khoa học hay nâng cao ý thức phòng ngừa mà còn phải phải giúp con người có khả năng nhận định và phê bình "những huyền thoại" của cái gọi là hiện đại dựa trên não trạng thực dụng; đặc biệt phải giúp «khôi phục các cấp độ khác nhau của sự cân bằng sinh thái: trong nội tâm với chính mình, liên đới với người khác, với thiên nhiên và các loài sinh vật khác, và ở mức độ tâm linh là với Thiên Chúa. Giáo dục môi trường cần thực hiện một bước nhảy vọt hướng đến Mầu nhiệm, trong đó đạo đức sinh thái tìm được ý nghĩa sâu xa nhất».[49]

Tiếp đến, «cần vun trồng các nhân đức vững chắc thì con người mới có thể quên mình cho dấn thân sinh thái… Giáo dục tinh thần trách nhiệm đối với môi trường có thể khích lệ những hành động ảnh hưởng trực tiếp và quan trọng đến thế giới xung quanh».[50]

Sau nữa, phải làm cho người ta «không được nghĩ rằng những nỗ lực này không thể thay đổi thế giới. Chúng đang sinh lợi ích cho xã hội, dù chúng ta không biết, vì những điều tốt đẹp chắc chắn có xu hướng lan rộng, ngay cả khi chúng ta không thấy. Hơn nữa, những hành động như thế có thể khôi phục cảm thức về lòng tự trọng của chúng ta; dẫn chúng ta đến bản chất sâu xa của hữu thể, sống trọn vẹn hơn và cảm nhận sự sống trên trái đất có giá trị».[51]

Giáo dục sinh thái còn «nhằm mục đích tạo nên "quyền công dân sinh thái"»[52] (có lẽ chính xác hơn phải nói là tính cách công dân sinh thái) và giúp người tín hữu sống quân bình giữa ý thức tính cách công dân sinh thái và tính cách công dân Nước Trời của mình. Việc này đòi hỏi các nhà giáo dục phải đủ khả năng để phát triển một nền đạo đức sinh thái giúp cho người tín hữu trưởng thành thực sự về tinh thần liên đới, tinh thần trách nhiệm và sự quan tâm đầy lòng trắc ẩn. Và cũng từ đó kéo theo mối bận tâm của các nhà giáo dục về nhiệm vụ khơi dậy và phát huy “tình yêu dân sự và chính trị” (x. số 228-232), thể hiện bằng việc sống chung và hiệp thông với nhau trong cùng một môi trường thiên nhiên, mà mọi người có bổn phận bảo vệ và chăm sóc (x. số 228).[53]

Cũng theo ý hướng vừa nói trên mà chúng ta có thể hiểu sâu sắc hơn chương 6 của thông điệp khi trình bày về một số đề tài như:

- Các dấu chỉ Bí tích và thực hành sự nghỉ ngơi (số 233-237);

Một trong những môi trường sống có tầm ảnh hưởng lớn lao đến giáo dục sinh thái đó là gia đình. Thông điệp nhấn mạnh tầm quan trọng của gia đình vì đó là nơi sự sống, quà tặng của Thiên Chúa được đón nhận trọn vẹn, bảo vệ chống lại mọi cuộc tấn công, được phát triển phù hợp với sự trưởng thành đích thực của con người.[57] Hơn nữa, «gia đình là tác nhân chính của một sinh thái toàn diện, vì nó là chủ thể xã hội hàng đầu chứa đựng trong mình hai nguyên tắc căn bản của nền văn minh nhân bản trên trái đất: nguyên tắc hiệp thông và nguyên tắc sinh hoa trái».[58]

Do đó, nơi gia đình, con người lãnh nhận nền giáo dục toàn diện, giúp con người lớn lên cách hài hòa với sự trưởng thành cá nhân, mà cụ thể là có nhiều bài học giáo dục liên quan đến sinh thái rất giá trị thực tế[59]:

- Học cách thể hiện tình yêu và tôn trọng sự sống;

- Học biết sử dụng đúng mọi thứ, ngăn nắp và sạch sẽ;

- Học sự tôn trọng hệ sinh thái địa phương và chăm sóc mọi loài thụ tạo;

- Học cách xin mà không đòi hỏi;

- Học biết nói “cảm ơn” để diễn tả lòng biết ơn đích thực vì những điều được lãnh nhận;

- Học biết tự chủ tính nóng giận và lòng tham;

- Học biết xin lỗi khi làm điều sai trái;

- Học những nghĩa cử đơn giản của phép lịch sự chân thành tạo nên văn hoá của đời sống chung và tôn trọng môi trường xung quanh.

Bên cạnh gia đình, còn có các tổ chức xã hội khác nhau, cũng như các cộng đoàn Kitô hữu cũng đóng những vai trò rất quan trọng trong giáo dục. Trong số đó Đức Thánh Cha đặc biệt chú ý đến vai trò quan trọng của các chủng viện và các cơ sở đào tạo tôn giáo trong việc giáo dục sinh thái. Đức Thánh Cha «hy vọng các chủng viện và các nhà đào luyện của chúng ta sẽ giáo dục một đời sống giản dị đầy trách nhiệm, sự chiêm niệm với lòng biết ơn về thế giới Chúa tặng ban, quan tâm đến nhu cầu của người nghèo và bảo vệ môi trường».[60]

Như vậy, việc giáo dục sinh thái không nên đóng khung trong những lớp học, trong những trang sách giáo khoa, trong những khóa trình đã định, nhưng để đạt hiệu quả cao thì cần tận dụng tất cả những phương tiện và những cơ hội dù lớn nhỏ để thực thi việc giáo dục sinh thái này, và nên bắt đầu từ khi còn trẻ vì nhờ đó sẽ gieo những hạt giống và tiếp tục sinh hoa trái trong suốt cuộc đời.[61]

Dù đã ban hành hơn 5 năm qua, nhưng nội dung thông điệp Laudato Si’ có thể nói đã và đang làm thức tỉnh thế giới bởi những vấn đề của thông điệp đặt ra có tính thời sự và ngày càng được nhiều người quan tâm hơn trong thế kỷ 21 này. Thật vậy, «trong cơn bĩ cực và cảm giác lờ mờ về sự không chắc chắn của tương lai, người ta quay trở lại với truyền thống triết học và tôn giáo của nhân loại về sinh thái học không phải để làm trò chơi trí tuệ. Những truyền thống đó đang được tái tạo lại trong sự thay đổi và để đối phó với những thách thức sinh thái».[62]

Liên quan đến giáo dục sinh thái, có những tổ chức, những cuộc hội thảo, những chương trình hoặc các phong trào đã và đang đáp ứng với những lời mời gọi của thông điệp, chẳng hạn như «việc ký kết một bản tuyên bố của các lãnh đạo giáo dục Công giáo, gồm gần một trăm Hiệu trưởng đại học của Mỹ và những người khác có vị trí quan trọng trong các viện hàn lâm trên thế giới. Bản tuyên bố của các Lãnh đạo giáo dục cao Công giáo đã ca ngợi thông điệp là văn bản “đúng lúc, dễ hiểu và truyền cảm hứng”, đồng thời hân hoan chào đón “lời kêu gọi khẩn thiết phải hành động để giải quyết các cơn khủng hoảng khí hậu và công bằng đang đe dọa hành tinh”».[63]

Năm ngoái, từ 04-08/11/2019, tại Trung Tâm Tĩnh Huấn Salesian ở Hua Hin thuộc Giáo phận Surat Thani, Thái Lan, đã diễn ra hội thảo về sự biến đổi khí hậu dành cho các Giám mục và các Nhà đào tạo tại các Chủng viện Á châu, với 05 đề tài về sự biến đổi khí hậu: 1) Văn kiện “Định Hướng Căn Bản cho Việc Đào Tạo Linh Mục” đối với sự biến đổi khí hậu và việc đào tạo tại chủng viện; 2) Khoa học và lịch sử về sự biến đổi khí hậu; 3) Thông điệp Laudato Si’ và những áp dụng trong việc đào tạo tại chủng viện; 4) Sự biến đổi khí hậu: giáo dục và phương pháp luận trong việc đào tạo tại chủng viện, và 5) Phụ nữ và sự biến đổi khí hậu: vượt quá những quy định giới tính.[64]

Tại Việt Nam, khủng hoảng sinh thái cũng đã và đang gây những tác động không nhỏ cho đời sống cũng như các kế hoạch kinh tế - xã hội và vấn đề giáo dục sinh thái được đặt ra một cách cấp bách với sự đóng góp của các tôn giáo, trong đó có công giáo rất tích cực và khá hiệu quả.[65].

Hội Đồng Giám Mục Việt Nam cũng nhận định rằng Việt Nam là một trong những nước chịu ảnh hưởng nặng nề của tình trạng biến đổi khí hậu; ô nhiễm bụi ở mức độ trầm trọng. Còn «với người công giáo, Đức Giáo Hoàng kêu gọi phải hoán cải, nghĩa là thay đổi cách nhìn, cách nghĩ và cách sống trong tương quan với môi trường thiên nhiên. Chính Thiên Chúa đã trao cho con người trách nhiệm trông coi trái đất (x. St 1,28), do đó không được tàn phá hoặc sử dụng để trục lợi, nhưng phải chăm sóc và gìn giữ, cho thế hệ hiện nay và cả tương lai. Ý thức đó thúc đẩy chúng ta thay đổi cách sống, biết tôn trọng thiên nhiên, chăm sóc môi trường sống, bắt đầu từ những việc nhỏ bé trong cuộc sống hàng ngày như tiết kiệm nước và năng lượng, giữ vệ sinh chung trong khu xóm… Ước gì các giáo xứ trở thành những mẫu gương điển hình trong việc giữ gìn và bảo vệ môi sinh»[66]. Phải nhìn nhận rằng nhiều cộng đoàn tín hữu từ các Dòng tu đến các giáo xứ thực hiện khá tốt những lời mời gọi này và được xã hội nhìn nhận nét tích cực của các hoạt động và giáo dục bảo vệ môi trường.[67]

Trong những bối cảnh giáo dục sinh thái mà thông điệp nêu ra, nếu áp dụng đối với người công giáo Việt Nam hiện nay thì gia đình có ưu thế hàng đầu, rồi đến giáo xứ, các dòng tu, các chủng viện, các hội đoàn, các lớp giáo lý, đặc biệt trên các phương tiện truyền thông.

Trong một số chương trình truyền hình tại Việt Nam hiện nay cũng đưa một số nội dung giáo dục sinh thái và môi trường qua những phim hoạt hình, hay những câu chuyện thực tế. Còn chương trình giáo dục phổ thông của Nhà Nước hiện nay thì đến lớp 12, các học sinh mới học về sinh thái học và môi trường với nội dung khá chi tiết và kỹ lưỡng.[68] Tuy nhiên yêu cầu của chương trình chủ yếu là trình bày kiến thức và khích lệ một số việc làm cụ thể hằng ngày. Còn đối với người Kitô hữu, giáo dục sinh thái toàn diện và đồng thời phải đi đôi với giáo dục về lương tâm và về "linh đạo sinh thái" thì mới hoàn thiện.

- Phân loại các rác thải (số 211).

- Nấu thức ăn vừa đủ (số 211)[73].

- Ưu tiên dùng phương tiện giao thông công cộng hay đi xe nên có người đi cùng (số 211).

 - Trồng cây (số 211).

- Tắt đèn điện khi không sử dụng (số 211).

- Tái sử dụng cái gì đó thay vì vứt bỏ đi (số 211).

- Trong chủng viện, dòng tu: Giáo dục sự khắc khổ có trách nhiệm (số 214).

- Cảm tạ Chúa trước và sau bữa ăn (số 227).

- Nói lời dễ thương, nở một nụ cười (số 230).

- Bảo vệ nơi công cộng, di tích (số 232).

Ngoài ra tài liệu của FABC nói trên gợi cho ta một số hành động cụ thể nữa:

Ngoài ra tùy hoàn cảnh có thể tìm những sáng kiến thích hợp khác để thực hiện giáo dục sinh thái, ví dụ, tổ chức các hội chợ đồ cũ trong giáo xứ để những người trong giáo xứ cho đi hay trao đổi cho nhau những đồ vật còn tương đối tốt không dùng đến. Trong những dịp lễ hay mỗi lần tổ chức sự kiện, nhắc nhở về việc không xả rác, xếp ghế bàn lại gọn gàng, lượm rác cho vào thùng, đậu xe gọn và theo trật tự…

Trước những vấn đề đặt ra do khủng hoảng sinh thái hiện nay, Đức Thánh Cha muốn đưa ra "đường hướng tiếp cận và hành động" nhất là bằng con đường đối thoại để xây dựng công lý, hòa bình nhằm làm tăng trưởng chất lượng cuộc sống cho con người (chương 5). Bên cạnh đó, thông điệp cho ta thấy rằng để giải quyết vấn đề sinh thái thì cần thiết con người phải thay đổi lối sống nhờ giáo dục. Thông điệp Laudato Sí dành trọn chương 6 đề bàn về giáo dục sinh thái toàn diện và linh đạo sinh thái.

Thông điệp Laudato Si’ xác nhận một điều rằng «khủng hoảng sinh thái về cơ bản là một vấn đề thuộc tinh thần»[74], do vậy cần thiết phải có một phản ứng tinh thần và đạo đức đối với cuộc khủng hoảng này. Nhà hoạt động môi trường Bill McKibben đã nhận xét rằng thông điệp này đã «mang theo toàn bộ sức nặng của tinh thần để đối phó với nguy cơ toàn cầu do biến đổi khí hậu gây ra».[75] Do vậy, «nghiên cứu về lương tâm và nhận thức về nhiều mối quan hệ mà qua đó cuộc sống của con người có thể thành công, cũng quan trọng đối với Đức Phanxicô, như giáo dục toàn diện vượt ra ngoài việc truyền đạt kiến thức hay "kỹ năng"… Giáo dục toàn diện bao gồm thu nhận kiến thức, khả năng đưa ra quan điểm của riêng mình (nếu cần thiết, cũng có thể chống lại "chính thống") và trên hết là hình thành trái tim (sự đồng cảm với người khác và môi trường để nhận ra cấu trúc quan hệ đa phương)».[76]

Một nền giáo dục sinh thái toàn diện không thể thiếu linh đạo sinh thái Kitô giáo, trong đó việc giáo dục lương tâm lành mạnh cũng là một phần quan trọng trong giáo dục sinh thái toàn diện. Có thể nói giáo dục lương tâm thuộc lĩnh vực "chuyên môn" của tôn giáo, đối với chúng ta thì đặc biệt là chính là hàng linh mục, tu sĩ bởi vì đó còn là bổn phận thiêng liêng hết sức quan trọng.

Giáo Hội, trong đó các cộng đoàn có gia đình và có mỗi người chúng ta đều được ủy thác trách nhiệm và đóng vai trò quan trọng nhất định trong giáo dục sinh thái.

Thông điệp cũng lưu ý là đừng nghĩ rằng những việc nhỏ không thể thay đổi thế giới. Hãy bắt đầu bằng những việc nhỏ tích cực vì những điều tốt đẹp có xu hướng lan rộng và giúp thay đổi xung quanh. Đặc biệt nếu vượt thắng được chủ nghĩa cá nhân, con người đem lại những thay đổi đầy ý nghĩa trong xã hội hôm nay.

Giáo dục và linh đạo sinh thái Kitô giáo còn giúp người Kitô hữu ý thức «mình đang trên hành trình tiến về ngày Sabát vĩnh cửu, thành Giêrusalem mới, hướng về ngôi nhà chung của chúng ta trên thiên đàng».[77] Như thế một chương trình giáo dục sinh thái Kitô giáo, để mang tính toàn diện đúng nghĩa, cũng phải biết hướng con mắt tín hữu nhìn lên "ngôi nhà chung trên Thiên Đàng" đó nữa.[78]