NIỀM HY VỌNG CHỮA LÀNH
Lm. Joseph Hoàng
Ngọc Dũng
Nhu Cầu Chữa Lành Của Chúng Ta
Có quá nhiều những
nỗi đau thương trên thế giới cần được chữa lành. Chúng ta chỉ cần thoáng nhìn
những gì đang diễn ra chung quanh ta. Hiện tượng toàn cầu nóng lên gây ra những
thay đổi bất thường như hạn hán, lũ lụt, khiến người ta không còn khả năng dựa trên
kinh nghiệm để dự đoán đúng về thời tiết nữa; hậu quả là mất mùa, đói kém; hận
thù được thanh toán bằng những hành vi tội ác; mạng sống con người xem chừng
như bị coi rẻ; rồi những hành vi vô luân xảy ra liên tục như hiếp dâm, lạm dụng
phụ nữ, trẻ em; những hình thức nghiện ngập, và con số những bệnh nhân tâm thần
tăng lên. Những hình ảnh này ít nhiều đã gây phiền nhiễu nơi tâm trí của chúng
ta.
Nhìn thấy một thế
giới đầy những vấn nạn, nhiều người trong chúng ta vẫn tưởng rằng những tương
giao cá nhân riêng tư của ta có thể thoát khỏi những rắc rối trong vòng xoáy của
toàn cầu. Nhưng không, chính mỗi người chúng ta đang chứng kiến sự tác động hỗ
tương này.
Chúng ta nhận thức
rằng thỉnh thoảng có những người đã làm cho ta bị suy sụp, khiến cho ta thất vọng,
và gây tổn thương nơi ta. Nếu chúng ta có một cái nhìn trung thực, chúng ta có
thể nhận thức rằng còn có nhiều vết thương khác cần được chữa lành nơi chính bản
thân ta và trong các mối tương giao của ta.
Thậm chí ngay cả
khi chúng ta không sao tránh được những quan hệ ít nhiều cũng gây rắc rối cho
ta, thì chúng ta vẫn mong sao những mối tương giao này được diễn ra lành mạnh.
Chúng ta có thể xin lỗi, tha thứ, thỏa thuận, hợp tác và mơ ước. Chúng ta có thể
hy sinh để duy trì mối quan hệ sao cho đúng hợp, hơn là chỉ nghĩ đến việc thể
hiện đúng bản bản thân. Và chúng ta có thể có được niềm hy vọng để chữa lành.
Mối tương giao cảm-xúc-của-con-tim
là điều ràng buộc chúng ta với người khác. Trong các mối tương giao từ-con-tim-đến-con-tim,
chúng ta mở lòng mình ra với người khác. Nhưng, việc cởi mở cõi lòng này cũng đồng
nghĩa là việc ta chấp nhận rủi ro: chấp nhận người khác vào trong thế giới
riêng của bản thân sẽ khiến ta dễ bị họ gây ra những tổn thương; cũng đồng
nghĩa là ta trao cho người khác sức mạnh có thể gây thương tích nơi ta. Khi họ
gây tổn thương, ta thường xuyên phủ nhận nỗi đau. Một đứa trẻ nói “không có đau
đâu mà” trong khi nước mắt tuôn chảy; hay ai đó vẫn cứ ngân nga điệp khúc “gậy
gộc hay gạch đá mới làm gãy xương, chứ lời nói thoảng qua sẽ không bao giờ gây
cho tôi đau đớn”. Thế nhưng, một cách rõ ràng khi đưa ra những phủ nhận này,
xem chừng như ta đang “cố chịu đấm ăn xôi” để rồi ta có thể tiếp tục bám víu
vào những người mà ta đang gắn bó, thậm chí cả khi họ gây thương tích cho ta.
Đôi khi, những vết
thương chưa lành của ta lại trở thành nguyên nhân khiến ta lại gây thương tích
nơi người khác. Ví dụ, một người cha trong gia đình, khi ông còn nhỏ, bản thân
ông không được cha mẹ coi trọng, có thể dẫn đến việc hiện nay ông hết sức
nghiêm khắc đòi hỏi các con của ông trong sự nỗ lực sao cho ông được các con
kính trọng. Điều này biểu hiện khao khát tìm kiếm sự bù đắp cho những tổn
thương mà cha mẹ đã gây ra nơi cá nhân ông vào thời thơ ấu. Ông có thể gọi đó
là việc nghiêm khắc dạy dỗ cho các con có được thái độ “tôn trọng người khác”.
Một ví dụ khác, một người mẹ không nhận được sự yêu thương nồng ấm từ cha mẹ của
bà. Để thỏa mãn nhu cầu bù đắp tình yêu thương của bản thân, bà có thể mong đợi
sự chăm sóc đặc biệt từ các con của bà. Trong khi cố gắng nhằm xoa dịu nỗi đau
của bản thân, bà vô tình đòi hỏi từ con cái những gì bà khao khát từ cha mẹ.
Khi các bậc cha mẹ mang những vết thương chưa được chữa lành, họ sẽ chuyển di
cùng một thương tích tương tự như thế qua những hành vi họ cư xử với các con.
Khái niệm chuyển
di sự đổ vỡ từ thế hệ này sang thế hệ tiếp theo là một ý tưởng cổ xưa. Chẳng hạn,
Thánh Kinh nói về những tội của người cha được truyền lại cho con cháu.Tất
nhiên, điều này không chỉ xảy ra giữa cha mẹ và con cái. Những đau đớn chưa được
chữa lành vẫn có thể gây tác động hủy hoại bất cứ ai can dự ít nhiều vào trong
những mối tương quan.
Chúng Ta Được Chữa Lành Như Thế Nào?
Di sản thương
tích gây ra nơi ta khiến ta có thể cảm thấy như đang phải mang vác gánh nặng nề.
Làm thế nào chúng ta có thể cảm nhận được năng lượng sẵn sàng sống hết lòng
trong những tương giao lành mạnh? Chúng ta có thể làm gì để chúng ta sẽ không
gây thương tích cho những người mà chúng ta quan tâm chăm sóc? Có cách nào để
chữa lành vết thương mà ta đã thừa hưởng từ gia đình không?
Thương tích trong
ta luôn thúc đẩy nhu cầu cần được chữa lành. Đồng thời, lại có một nghịch lý diễn
ra nơi ta, ta cảm thấy lo sợ khi phải đối diện với những tổn thương chưa được
chữa lành của chính bản thân. Thế nhưng chính khi ta can đảm nhìn nhận những vết
thương của chính mình, đó lại là bước khởi sự cho tiến trình chữa lành được bắt
đầu.
Trong bài nói
chuyện ngày 24/9/2015 với đề tài Gia
Đình, Mái Ấm Cho Những Trái Tim Bị Thương Tích tại Đại Hội Gia Đình Thế Giới
tại Philadelphia (Hoa Kỳ), Đức Hồng Y Luis Antonio Tagle, Tổng Giám Mục Manila,
đã trích dẫn thư gửi tín hữu Do thái chương 10, cho thấy Đức Kitô đã trở nên một
vị Thượng tế thập toàn và biết cảm thương, một người anh nhân hậu, vì Ngài đã
chịu thử thách mọi bề như chúng ta, Ngài trải qua tất cả những đau thương của
chúng ta, ngoại trừ tội lỗi. Và Ngài đã biến đổi những đau thương ấy thành chiến
thắng của tình yêu. Chính vì vậy mà Đức Kitô phục sinh vẫn mang dấu vết của những
thương tích. Những thương tích ấy sẽ không biến mất. Quả thực, chính Đấng bị
thương tích đã cứu độ chúng ta. Bởi thế, vì tất cả chúng ta đều mang những vết
thương, nên những thương tích của chúng ta sẽ làm cho chúng ta thành những nẻo
đường dẫn tới sự hiểu biết, giàu lòng trắc ẩn, liên đới và yêu thương. Và chính
mỗi người chúng ta sẽ được tình yêu Chúa chữa lành, đồng thời Ngài cũng trao
ban sức mạnh của Thánh Thần, làm cho chúng ta trở nên những môn đệ của Ngài. Từ
kinh nghiệm được ơn chữa lành, chúng ta lại trở nên những người tiếp tục thực
hiện sứ mạng chữa lành cho những anh chị em khác đang cần đến sự trợ giúp của
chúng ta. Như Chúa Giêsu đã từng sai mười hai tông đồ ra đi và chỉ thị rằng: “Dọc
đường hãy rao giảng rằng: Nước Trời đã đến gần. Anh em hãy chữa lành người đau
yếu, làm cho kẻ chết sống lại, cho người phong hủi được sạch bệnh, và khử trừ
ma quỷ. Anh em đã được cho không, thì cũng phải cho không như vậy (Mt 10:7-8),”
Ngài cũng vẫn tiếp tục mời gọi chúng ta.
Bên cạnh yếu tố
ân sủng chữa lành mà mỗi cá nhân có những trải nghiệm đặc thù, các nhà tâm lý
cũng nỗ lực đưa ra những phương thế hỗ trợ cho tiến trình này. Trong Hành Trình Của Con Tim (Journeys by Heart), Rita Nakashima Brock
mô tả tiến trình chữa lành gồm ba bước, trong đó chúng ta (i) nhớ lại chúng ta
đã bị tổn thương như thế nào, (ii) chúng ta bộc lộ cảm xúc qua cơn giận vì những
gì đã xảy ra với chúng ta, và (iii) đau buồn về sự mỏng giòn dễ vỡ của chúng
ta.
Nhớ Lại
Bước đầu tiên
trong tiến trình chữa lành là nhớ lại ta đã bị tổn thương như thế nào. Nhớ về nỗi
đau của ta đôi khi cũng đau đớn như lần đầu tiên chúng ta bị thương tích. Vì vậy,
chúng ta thường cho rằng mình đừng nên nhớ đến những vết thương này bằng cách tự
nhủ thầm với bản thân rằng: “vết thương ấy thuộc về quá khứ rồi”, “điều gì đã
trôi qua, hãy để chúng qua đi, không khơi dậy lại nữa”, “đừng hối tiếc về những
gì đã mất”, “quên đi quá khứ để vui sống”.
Nhiều người trong
chúng ta muốn quên đi những cảm xúc mà chúng ta đã từng trải qua, chẳng hạn cảm
xúc bị ba mẹ bỏ rơi lúc còn thơ bé. Ví dụ, anh A đã từng trải nghiệm cảm xúc về
sự vắng mặt của cha mình – một người cha tham công tiếc việc. Anh A có thể
trách cha mình rằng đã không ở bên cạnh anh lúc anh còn bé, nhưng anh không muốn
nhớ đến cảm xúc của cha đã gây ra cho anh nỗi đau đớn đến mức nào về sự vắng mặt
của ông. Không muốn lặp lại sai lầm của cha mình, anh A sẽ sắp xếp dành nhiều
thời gian cho con cái. Đáng buồn thay, anh A sẽ dễ dàng cho con mình lượng thời
gian của anh hơn là trao ban sự hiện diện mang lại sự ấm áp yêu thương mà các
con thật sự mong đợi. Bao lâu anh A không muốn nhớ lại nỗi đau thương mà anh đã
từng chịu đựng khi bị cha bỏ rơi, thì anh sẽ vẫn bị mắc kẹt trong việc thể hiện
cảm xúc với chính bản thân mình và với những người khác, cụ thể là các con của
anh.
Mỗi chúng ta đều có
khả năng để nhớ lại. Trong ký ức, chúng ta thu thập những bức ảnh chụp lại những
khoảnh khắc quan trọng trong cuộc sống của ta. Một số người trong chúng ta lại
thấy mình bị cuốn hút hết lần này đến lần khác vào trong những hình ảnh đau
thương. Điều thu hút sự chú ý của ta vào những tổn thương này lại trở thành niềm
hy vọng chữa lành. Khi chúng ta bước theo niềm hy vọng mà ta mang vào trong trí
nhớ, chúng ta đang thực hiện bước đầu tiên trong hành trình chữa lành bản thân
và hòa giải với người khác.
Cơn Giận
Bước thứ hai
trong tiến trình chữa lành là hãy để cho ta trải qua cảm xúc của cơn giận vì đã
bị thương tích. Giận là cảm xúc hữu ích mà nhờ đó báo động cho ta biết khi những
điều không đúng nào đó đã xảy ra, và những điều ấy đã không đúng với ai. Rất tiếc
là cơn giận thường bị phán xét bởi một cáo buộc sai lầm.
Ai trong chúng ta
cũng từng chứng kiến người khác tức giận, và chắc chắn bản thân ta cũng đã từng
nổi giận không lúc này thì lúc khác. Thường chúng ta được khuyên nhủ rằng cơn
nóng giận là cảm xúc tiêu cực nên kiềm chế. Thế nhưng trong thực tế, chúng ta
thường cảm thấy mình có lý do chính đáng để nổi giận, ví dụ như làm sao ta lại
không giận khi chứng kiến hay có liên hệ với một người có hành động không phù hợp
với đạo đức, công bằng. Các chuyên gia tâm lý thuộc Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ đều
cho rằng nóng giận là cảm xúc lành mạnh của con người và hoàn toàn bình thường.
Dường như quan điểm này cũng hợp lý, vì chính thánh tông đồ Phao-lô cũng đã
nhìn nhận là đôi lúc người ta cũng phải trải qua cảm xúc nóng giận. Ngài
khuyên: “Có nóng giận, thì sao cho đừng mắc tội… (Ê-phê-xô 4, 26)” Vấn đề là
chúng ta biểu lộ cơn giận của mình như thế nào để không trở nên cớ vấp phạm,
gây tổn thương, hoặc mắc thêm lỗi thiếu bác ái.
Cơn giận là một cảm
xúc mạnh đến mức một số người trong chúng ta sợ phải trải nghiệm nó. Chúng ta
có thể sợ rằng trải nghiệm cơn giận sẽ chỉ làm cho vấn đề tồi tệ hơn qua việc
gây tổn thương cho chính mình hoặc gây ra cho những người khác. Vì vậy, để bảo
vệ bản thân và những người chúng ta yêu thương, chúng ta cố gắng bỏ qua, “nhắm
mắt làm ngơ” những cảm xúc tức giận. Nhưng càng phớt lờ, cơn giận tìm cách biểu
lộ ra qua những hình thức khác là những cơn la hét giận dữ[2],
gây hấn - thụ động[3],
hoặc trầm cảm.
Nhưng vẫn còn có
hướng giải quyết. Khi chúng ta trải nghiệm và hiểu được cơn giận, điều này
không phá hủy các mối quan hệ; hoàn toàn ngược lại, nó còn cứu giúp những mối
quan hệ ấy. Khi chúng ta trải qua cơn giận, chúng ta có thể can đảm trực diện với
các mối quan hệ. Chính tại thời điểm này, ta hãy dành thời gian để nhìn nhận
các vấn đề, các mối tương quan một cách sâu xa hơn.Việc nhìn bao quát điều đang
diễn ra chắc chắn sẽ giúp chúng ta kiểm soát cảm xúc của mình, và rồi ta sẽ nhận
ra phương thế để thể hiện việc quan tâm chăm sóc cho bản thân cũng như cho người
khác. Và khi chúng ta đạt được khả năng kiểm soát và sử dụng cơn giận của mình
một cách khôn ngoan và có tính xây dựng, thay vì trút cơn tức giận vào người
khác, thì chính cơn giận sẽ là động lực thúc đẩy ta làm thế nào để chữa lành
thay vì gây thêm đau đớn.
Đối với hầu hết
chúng ta, trong thực tế, việc xem cơn giận như là một người bạn quả thật là điều
hết sức căng thẳng. Vậy chúng ta hãy xuất phát từ khởi điểm rất hữu ích này là
đón nhận cảm xúc của cơn giận như là niềm hy vọng để điều chỉnh cho mọi sự trở
nên đúng đắn. Khi chúng ta có khả năng đón nhận cơn giận bằng sự hiểu biết,
chúng ta có thể sử dụng những cảm xúc của cơn giận để giúp chúng ta chữa lành.
Đau Buồn
Bước thứ ba trong
tiến trình chữa lành là đau buồn về sự đổ vỡ của ta. Đôi khi điều này xem chừng
như gây ra nơi ta sự thất vọng. Bạn có thể hỏi: Làm thế nào để tôi có thể vượt
qua được những năm tháng bị loại trừ bởi chính người phối ngẫu, người mà đã không
hề trao cho tôi bất cứ cử chỉ biểu lộ sự ấm áp hay cảm xúc thương yêu nào? Giờ
đây, làm sao để tôi có thể làm bất cứ điều gì cho cha mẹ tôi, những người mà đã
từng không hề yêu tôi? Làm sao tôi có thể chữa lành vết thương khi con tôi hoặc
một người bạn của tôi đã không hề thậm chí muốn nói chuyện với tôi? Thật là rất
dễ bị mắc kẹt nơi những mất mát đau đớn như thế này, mà dường như không thể chữa
lành.
Giống như cơn giận,
đau buồn đã phải chịu mang tiếng xấu và hầu hết chúng ta không biết làm gì với
nó. Khi chúng ta cảm thấy đau buồn, điều này thúc đẩy ta đối diện với những mất
mát; và phản ứng của ta thường là thoái lui.Những người mang trong tâm trí ý
nghĩ tích cực có thể cho rằng đối diện với nỗi đau buồn là cách để hy vọng,
nhưng rồi đôi khi xem chừng như cũng cảm thấy vô vọng.
Vậy, niềm hy vọng
ở đâu? Đau buồn có thể mở ra cho chúng ta hy vọng. Trong trải nghiệm của thánh
Phê-rô, sau khi chối Thầy Giê-su, thánh Mát-thêu thuật lại cho chúng ta biết:
“Ông ra ngoài, khóc lóc thảm thiết (26, 75).” Trải qua cảm xúc đau buồn này đã
giúp Phê-rô nhận chân lại thân phận thực tế của mình: “… vì con là kẻ tội lỗi
(Lu-ca 5, 8),”để từ đó ông hy vọng đón nhận ơn tha thứ của Thầy Chí Thánh, và
ông đã được chữa lành. Khi chúng ta đau buồn, chúng ta đối diện với thực tế rằng
chúng ta không thể chiếm hữu được mọi thứ theo như cách thức mà ta mong muốn.
Nhận ra thực tế về những gì mà ta không thể có được, chúng ta mới bắt đầu thấy
ra những gì chúng ta đang có. Đau buồn gỡ ta ra khỏi gọng kìm về những mong muốn
bất khả thể nơi ta, để rồi chúng ta có thể nắm bắt được những khả năng thực tế.
Mong ước kìm giữ ta, khiến ta bị mắc kẹt trong những thương tích; đau buồn giải
thoát niềm đam mê và sáng tạo cho tình yêu và công việc của ta được triển nở.
Chốn An Toàn Để Chữa Lành
Một khi chúng ta
đã bị thương tích, chúng ta không muốn bị tổn thương thêm một lần nữa. Chúng ta
cần một cảm giác an toàn trước khi có thể tìm ra con đường của mình thông qua
việc nhớ lại những ký ức riêng có, đấu tranh để đón nhận và kiểm soát cơn giận,
và những mất mát do đau buồn.
Trong tiếng Anh,
người ta có câu “Home is where the heart
is” nhà là nơi con tim hiện diện, và nhà có thể là nơi an toàn để chữa
lành. Nhưng, đối với một số người trong chúng ta, nhà là nơi chúng ta bị tổn
thương, và thương tích đã không hề dừng lại. Ít là tại thời điểm khởi sự cho tiến
trình chữa lành, nhà không phải là chốn đủ an toàn.
Khi nhà không là
chốn an toàn, một cộng đồng đức tin có thể cung cấp một chốn để trú ẩn. Giáo hội
có truyền thống nhớ đến những ai đang mang trong mình những thương tích và cung
cấp sự an toàn để chữa lành[4].
Nhưng, nếu ta tập trung vào đau khổ của người khác nhằm để chuyển hướng sự chú
ý khỏi nỗi đau của chính bản thân mình, thì đó chỉ là hành động tránh né việc
chữa lành bằng một giải pháp “ăn liền” tạm bợ cho niềm hy vọng. Hầu như trong
các giáo xứ nhu cầu cần trợ giúp để chữa lành đã vượt quá khả năng cung ứng của
các vị mục tử và các vị đồng sự. Vì thế cần xây dựng các cộng đồng đức tin Kitô
hữu nhỏ, và nếu những cộng đồng nhỏ này hoạt động một cách hữu hiệu, sẽ trở
thành những nguồn lực chữa lành rất lớn.
Và rồi, đôi khi
chúng ta cần tìm một nơi chốn mới trong cuộc sống của mình để dành cho việc chữa
lành, nơi ấy sự đổ vỡ của chính ta sẽ là trung tâm của câu chuyện và là nơi ta
sẽ không bị thương tích thêm một lần nữa.
Không Ai Chữa Lành Một Mình
Khi chúng ta thực
sự vật lộn với một điều gì đó, theo bản năng chúng ta biết tầm quan trọng của
việc cần có một người để trao đổi, trò chuyện. Người ta thường có khuynh hướng
tìm đến với một đối tác thân thiết, một thành viên gia đình, một người bạn, hoặc
một mối tương giao trong mục vụ.
Một mối tương
quan tâm lý trị liệu có thể cung cấp một chốn an toàn, riêng tư, nơi có người đồng
hành, nâng đỡ, và trợ giúp ta. Các nhà trị liệu có kỹ năng giúp người ta nhìn
vào bản thân mình một cách trung thực, nhận ra tầm quan trọng của những trải
nghiệm đau đớn, và nhìn thấy những lựa chọn mở ra cho họ.Vì thế, trong một số
trường hợp việc đến gặp một nhà tham vấn, trị liệu là điều cần thiết trong tiến
trình chữa lành của ta.
Ân Sủng Tuyệt Vời
Tất cả chúng ta đều
bị tổn thương bởi những thương tích xảy ra trong cuộc sống. Một khi đã bị tổn
thương, nhiều người trong chúng ta đưa ra phán quyết: như thế là quá đủ cho
tôi. Chúng ta có thể bị mắc kẹt ở giữa những thương tích, hoặc ta chọn ở vị thế
cho rằng đó không phải là lỗi của tôi. Điều này không đem lại hiệu quả gì cả.
Cho dẫu chúng ta không có trách nhiệm trong việc gây ra tổn thương bởi vì là do
người khác, nhưng chúng ta phải có trách nhiệm trong việc đón nhận sự giúp đỡ để
chữa lành bản thân mình và các mối tương giao của ta.
Không ai khác có thể làm thế cho ta công việc chữa lành đặc thù của riêng ta, ngay cả Thiên Chúa vì như Thánh Augustinô đã từng nói: “Thiên Chúa dựng nên con người không cần con người, nhưng để cứu chuộc con người, thì Ngài cần đến sự cộng tác của con người”. Nhưng, thật là một ân sủng tuyệt vời khi chúng ta có thể nhớ lại, trải nghiệm cơn giận và đau buồn theo một cách thức để chữa lành. Nhờ ân sủng này, chúng ta tìm thấy niềm hy vọng của mình để chữa lành và tăng trưởng mạnh mẽ tại những vết thương mà đã từng gây đau đớn cho ta.
WHĐ, 12-05-2020
Trích Tập san Hiệp Thông / HĐGM VN Số 111 (Tháng 3 & 4, năm 2019)
