Tiếng Cười Trong Kinh Thánh
“Nỗi đắng cay chỉ
riêng lòng mình biết, niềm hân hoan đâu chia sẻ được với người ngoài” – Cn 14,
10. “Tâm trí hân hoan là liều thuốc tốt”
– Cn 17,22
Khi đọc sách II Sử Biên Niên, 21,20, ta gặp thấy một đoạn chi chép buồn cười: “Vua Giơhôram lên ngôi khi được ba mươi hai tuổi, và trị vì tám năm ở Giêrusalem. Vua ra đi mà không ai thương khóc. Ông được chôn cất trong Thành Đavít, nhưng không được đặt trong phần mộ các vua”. Thiệt tình mà nói, nhà chép sử đã làm cho cái chết của vị quân vương này bớt căng thẳng. Thực tế là vua Giơhôram chẳng được ai yêu thích. Câu biên tập này thêm một chi tiết khôi hài vào công thức trang trọng đến chán ngắt của sách Biên Niên Sử.
Khi đọc Kinh Thánh
chậm rãi, nhiều lúc ta thấy tức cười. Ta cảm nhận được sự khôi hài trong đó. Ta
đi từ buồn sầu, thông cảm hay vui mừng khi đồng cảm với các nhân vật gặp thấy
qua từng trang sách. Đôi khi ta chợt cười tủm tỉm dù biết rằng nó chứa đựng
những nỗi buồn. Ta có thể bắt gặp nhiều
câu đoạn, những câu chuyện và ngay cả những cuốn sách trong Kinh Thánh qua lăng
kính khôi hài và thật sự nhiều phần trong Kinh Thánh có viết với ý vui và lời
đáp trả thích đáng chính là tiếng cười. Vậy thì ta có thể kết luận: Khôi hài là
một tiểu đề cơ bản trong Kinh Thánh: cả Cựu Ước lẫn Tân Ước.
Tiếng cười trong Cựu Ước
Chúng ta hãy bắt
đầu với câu trích trong sách Giảng Viên 3,4: “Có thời để khóc lóc và có thời để
vui cười, một thời để than van, một
thời để múa nhảy”. Bản văn Kinh Thánh luôn thực tiễn khi nhìn nhận những cảm
xúc của con người và vạch ra giới hạn cho chúng.
Tiếng cười của Thiên Chúa trong Cựu Ước
Và đây là tiếng
cười của Thiên Chúa, dù sao Ngài cũng là Đấng tạo dựng mà!
Hãy xem Thánh Vịnh
37,12-13: “Kẻ gian ác mưu hại người công chính, và hậm hực nghiến răng. Nhưng
Chúa cười vào nó, vì thấy nó đã đến
ngày tàn”. Tiếng cười ở đây cho thấy sự
bất lực của kẻ gian ác cũng như sự vô ích trong mưu đồ của họ chống lại những
người công chính. Tại sao? Như thánh vịnh đã trả lời, những người tin vào Thiên
Chúa sẽ được thừa hưởng đất hứa làm gia nghiệp và kẻ gian ác phải đền tội.
Thiên Chúa cũng
cười vào kẻ ngạo mạn hoang tưởng về sức mạnh của mình. Thánh Vịnh 2,2.4 nói
rằng khi “Vua chúa trần gian cùng nổi dậy … rập mưu đồ chống lại Đức Chúa,
chống lại Đấng Người đã xức dầu phong vương” thì lúc ấy “Chúa ngự trời cao thấy
thế bật cười, Người chế nhạo bọn
chúng”.
Thế nhưng Sôphônia
3,17 lại minh họa một khía cạnh khác của tiếng cười và tính cách của Thiên
Chúa, khác hơn điều được diễn tả suốt trong Kinh Thánh: “Vì ngươi, Chúa sẽ vui mừng hoan hỷ, … Vì ngươi, Chúa sẽ nhảy múa tưng bừng”. Niềm vui
được thể hiện bằng hoạt động thể lý. Câu này nói lên điều khả thể: sự hoan hỉ
làm Thiên Chúa ca hát và nhảy múa!
Ai chịu trách nhiệm?
Một câu chuyện có
thể khiến ta bật cười chính là mẫu đối thoại trên núi Sinai giữa Thiên Chúa và
ông Môisê. Những người nô lệ Do Thái vừa mới được giải thoát đang phạm tội thờ
lạy bò vàng và cho rằng chính thần bò chứ không phải Thiên Chúa đã dẫn đưa họ
ra khỏi đất Ai Cập (Xh 32,4-6). Cả Thiên Chúa lẫn ông Môisê đều không muốn
những kẻ gây rối vào lúc này. Giống như một củ khoai nóng, trách nhiệm về những
người nô lệ trước đây được đùn đẩy qua
lại giữa Thiên Chúa và ông Môisê.
Thiên Chúa ném
trách nhiệm trước, nói với ông Môisê rằng những người Do Thái hư hỏng kia là
“dân của ngươi” (c. 7). Nhưng Môisê
đã nhanh chóng bắt bài. Ông phủ nhận liên hệ với họ. Những người này không phải
của ông! Hẳn nhiên với giọng điệu kính cẩn và bênh vực, ông Môisê đáp lại: “Lạy
Đức Chúa, tại sao Ngài lại bừng bừng nổi giận với dân Ngài, dân mà Ngài đã
giơ cánh tay mạnh mẽ uy quyền đưa ra khỏi đất Ai Cập” (c. 11). Ông nhắc nhở
Thiên Chúa về lời hứa với các tôi tớ Ngài là Abraham, Isaac, và Israel là làm
cho dòng dõi họ “đông đúc như sao trên trời” (c. 13). Cảnh khôi hài đã làm dịu
nhẹ đi chương này, một chương có cái kết buồn. Tội lỗi của dân Israel đã nhanh
chóng đưa đến cái chết của nhiều người ở cuối chương (Xh 32,35). Cấu trúc của
chương là sự kết hợp của đối thoại, phản loạn, khủng hoảng và hình phạt.
Khôi hài qua lời bóng gió
Hãy xem lại sách
Sáng Thế Ký 18, 10-15, khi Thiên Chúa báo cho ông Abraham và bà Sara rằng họ sẽ
có con trai vào “giờ này năm sau” (c. 10). Bà Sara bật cười, nghĩa rằng mình đã
cằn cỗi rồi mà giờ lại sẽ phải nếm mùi xác thịt nữa sao (c. 11). Dẫu sao bà
cũng đã xấp xỉ 89 tuổi! Còn ông Abraham có lẽ cũng khoảng 99 tuổi. Song ông tin
rằng Thiên Chúa có thể ban cho ông và bà Sara có con nối dõi và làm cho họ trở
thành cha mẹ dù xét về bản lĩnh đàn ông thì ông “có sống cũng như chết” (Dt
11,11-12). Ý nghĩ làm cha một đứa trẻ ở độ tuổi này khiến ông vui.
Những cuốn sách khôi hài trong Cựu Ước
Toàn bộ những cuốn
sách trong Cựu Ước đều có những yếu tố khôi hài mạnh mẽ. Yếu tố khôi hài trong
sách Étte là con số những bữa tiệc. Có ít nhất là 10 bữa tiệc và như vậy chúng
hình thành nên cấu trúc cũng như chiếm nhiều hoạt động của cuốn sách. Ta cứ
nghĩ xem: những nhà lãnh đạo này có làm gì khác hơn là ăn tiệc và uống rượu,
mưu đồ và lè nhè?
Chúng ta cười suốt nơi sách Giôna. Ta cười về
sự công khai bất tuân thượng lệnh của Giona khi ông đi về hướng tây đến Tácsít
trong khi Chúa bảo ông đi về hướng đông bắc đến thành Ninivê (Gn 1,1-3); về
chuyện ông Giôna bị “phạt nhẹ” để suy nghĩ về mọi chuyện trong bụng con cá lớn;
chuyện ông nhăn nhó, cứng đầu im lặng trong ba ngày khi bị tiêu hóa trong bụng
cá; chuyện ông bị cá mửa ra trên đất cạn – một nơi nào đó ở vùng Địa Trung
(2,11); chuyện bài giảng cộc lốc của ông chỉ có bảy từ cho dân thành Ninivê
(3,4); chuyện ông nổi giận vì sự thành công của bài giảng khiến cả thành phố ăn
năn hoán cải (4,1). Nhưng tiếng cười đôi khi thoáng đẫm nét buồn vì Giôna cứ
giận và giận mà không bao giờ hiểu được lòng thương xót của Thiên Chúa dành cho
những người không biết đến Ngài và cả súc vật trong thành ấy nữa (4,11). Thật
vậy, mọi sự trong sách Giôna – các thủy thủ, con cá lớn, dây bầu, cơn gió nóng
và dân Ninivê – đều tuân phục Thiên Chúa. Mọi sự và mọi người đều tuân phục
Thiên Chúa chỉ trừ có một: ông Giôna. Thiên Chúa tỏ bày những sắc màu cảm
thương và lòng thương xót của Ngài – còn ông Giôna thì bất cần đến chúng.
Khôi hài trong Tân Ước
Tương tự, Tân Ước
cũng ngập tràn tiếng cười. Đức Giêsu phải có một cá tính hấp dẫn lắm mới thu
hút được sự chú ý của đám đông từ ngày này sang ngày khác cũng như sự trung
thành đều đặn của ít nhất mười hai tông đồ trong ba năm. Thêm vào đó, ngoài
việc là một thầy dạy hấp dẫn mà lời nói mang lại sự sống, có vẻ như ngài còn là
một người khôi hài nổi bật.
Chẳng hạn, một đám
đông có đến 5.000 người đi theo ngài vào nơi hoang vắng (Mc 6,30-44). Hẳn nhiên
lời dạy của Đức Giêsu khiến họ quên ăn, quên mang theo lương thực hoặc chẳng
màng gì đến công việc.
Trong tác phẩm The Humor of Christ (Sự khôi hài của Đức Kitô), Elton
Trueblood đã liệt kê 30 đoạn văn khôi hài trong các Tin Mừng Nhất Lãm. Dụ ngôn
và những câu chuyện mà Đức Giêsu kể, chúng đều dễ hiểu. Khán giả của Đức Giêsu
sẽ cười với hình ảnh những người khua chiêng đánh trống để báo cho người khác
biết về những hành động công chính của mình (Mt 6,2) vì nó khá thịnh hành lúc
ấy. Đám đông sẽ thấy lố bịch khi các quan chức lãnh đạo tự gọi mình là những
người hảo tâm (Lc 22,25) – bởi vì quần chúng lao động biết quá rõ rằng thật ra
không phải thế. Chắc hẳn cử tọa sẽ cười thầm khi Đức Giêsu khen bà góa ồn ào,
ngỗ ngược khi kiên trì quấy rầy ông quan tòa bất công và đề cử bà như một mẫu
gương cầu nguyện thành công (Lc 18,1-8).
Thánh Phaolô sử
dụng sự khôi hài trong thư gởi cho giáo hội mới Côrintô (1 Cr 12,12-27). Ngài
bàn đến vài vấn đề được báo cáo cho mình. Những vấn đề này - tính tự phụ, loại trừ và thái độ “Tôi bất cần
anh” – có thể phá hủy giáo hội mới, vì chúng đi ngược với tình yêu mà Đức Giêsu
dạy. Thay vì nêu tên những kẻ gây rối ở Côrintô, ngài nói bóng gió về tình
trạng này một cách hài hước, nhẹ nhàng: “Mắt không có thể bảo tay: "Tao
không cần đến mày"; đầu cũng không thể bảo hai chân: "Tao không cần
chúng mày” (c. 12,21). Phaolô khẳng định các thành phần đều cần thiết và cần
phải thống nhất hoạt động, trong thân thể Đức Kitô.
Trong nhà ông
Giairô, viên trưởng hội đường, Đức Giêsu đã sử dụng kiến thức thực tiễn để phá
vỡ một tình trạng căng thẳng. Cô con gái
12 tuổi của ông Giaia vừa mới chết. Đức Giêsu, ba môn đệ và cha mẹ cô gái vào
nơi nó nằm (Mc 5,40). Đức Giêsu cầm tay đứa bé và nói, “Talitha koum!” nghĩa là “Này cô bé, ta nói với cháu đó, hãy chỗi
dậy!” (c. 41). Cô bé lập tức chỗi dậy và đi lại quanh căn phòng (c. 42a). Marcô
ghi nhận phản ứng của những người ở trong phòng là “kinh ngạc sững sờ” (c.
42b); nói cách khác, có lẽ họ sửng sốt và im lặng. Đức Giêsu mới làm một điều
gì đó khá thực tiễn: Ngài bảo họ cho con bé ăn (c. 43). Khi nỗi buồn bỗng dưng
biến thành một niềm vui bất ngờ như khi một cô gái chết được cho sống lại thì
phản ứng tự nhiên của con người là phá cười lớn tiếng hay la to lên. Ở đây, Đức
Giêsu nói đùa một câu bằng cách nhắc mọi người rằng cô gái đã bị bệnh, kinh
nghiệm được cái chết, rồi bây giờ là một người sống lại đang đói bụng! Hẳn
nhiên con bé cần phải ăn! Mọi đứa bé 12 tuổi đều háu ăn! Câu nói tử tế, đúng
lúc và thực tiễn này của Đức Giêsu đã phá vỡ mọi căng thẳng, phá mọi nỗi buồn
bị dồn nén và sự kinh ngạc hiện diện khắp căn phòng giữa cha mẹ đứa bé và ba
môn đệ Đức Giêsu. Và khi Đức Giêsu nói bông đùa một câu thì sự đáp trả đúng
đáng hẳn nhiên là những tiếng cười rất vui!
Robin Gallaher
Branch
Giáo sư Kinh Thánh,
Victory University, Memphis
Lm. Phaolô Nguyễn
Minh Chính chuyển
ngữ
Nguồn:
gpquinhon.org
