Tứ thời bát tiết Xuân, Hạ, Thu, Đông, thay đổi tuần hoàn luân vòng
chuyển đổi. Niên lịch phụng vụ của Giáo Hội Công giáo cũng nằm trong chu kỳ ấy.
Phụng vụ Giáo Hội cũng có các Mùa như: Mùa Vọng, Mùa Giáng Sinh, Mùa Thường
Niên, Mùa Chay và Mùa Phục Sinh. Chúng ta đang chuẩn bị bước vào Mùa Chay
Thánh. Vậy Mùa Chay có từ bao giờ, kéo dài bao lâu? Những việc chúng ta làm
trong Mùa Chay có ý nghĩa thế nào? Mùa Chay đến rồi lại đi, chúng ta làm gì để
Mùa Chay có ý nghĩa và không trở nên nhàm chán?
Mùa Chay có từ
bao giờ, kéo dài bao lâu?
Vào những thế kỷ đầu Kitô giáo, để sống đạo và thực hành đạo, các Kitô
hữu tiên khởi đã quan sát những người chung quanh xem họ sống đạo và thực hành
đạo thế nào, cụ thể như việc người Do thái giữ ngày Sabát, hay lên Đền thờ cầu
nguyện. Tuy các Kitô hữu tiên khởi họp nhau thành một cộng đoàn tế tự, cử hành
phép Rửa nhân danh Cha và Con và Thánh Thần theo một công thức tuyên xưng đức
tin; nhưng khi cử hành các ngày đại lễ như lễ Vượt Qua, lễ Ngũ Tuần, dù vẫn giữ
nguyên những ngày lễ của người Do thái nhưng lại mặc cho các ngày lễ ấy một ý
nghĩa mới, chẳng hạn: khi cử hành, họ không chỉ nhắc lại các biến cố Xuất Hành
Cựu Ước, mà còn tưởng nhớ Cuộc Khổ Nạn và Phục Sinh của Chúa Kitô, cũng như việc
Chúa Thánh Thần hiện xuống trên các Tông đồ.
Mãi đến thế kỷ IV, trong Giáo Hội mới nảy sinh những ý kiến khác nhau
như: Liệu có cử hành lễ Phục Sinh vào ngày lễ Vượt Qua của người Do thái không?
Tại các giáo đoàn thuộc Tiểu Á, họ vẫn giữ nghi lễ chiên vượt qua. Riêng giáo
đoàn Antiokia lại ấn định Lễ Phục Sinh vào ngày Chúa nhật sau Lễ Vượt Qua của
người Do thái, trong khi đó, các Kitô hữu tại Alexandria do các nhà chiêm tinh
tính toán nên đã chuyển dời Lễ Phục Sinh vào dịp xuân phân.
Cho dù có sự khác nhau về ngày cử hành các ngày lễ, nhưng Lễ Phục Sinh
vẫn là lễ chung của toàn thể cộng đoàn Kitô giáo, vì Lễ Phục Sinh dựa trên nền
tảng đức tin, trước Lễ Phục Sinh, có một thời gian chuẩn bị tương đối dài gọi
là Mùa Chay hay “40 ngày”, tưởng nhớ Chúa Giêsu ở trong hoang địa 40 đêm ngày.
Việc thực hành Mùa Chay đã có từ thời kỳ đầu Kitô giáo, nhưng trải qua
những bước thăng trầm, mãi tới thế kỷ II, thời thánh Irênê, Giám mục thành
Lyon, việc giữ chay ngắn hạn từ 2 đến 3 ngày, không ăn bất kỳ thức ăn nào mới
được phổ biến. Sang kỷ III, tại Alexandria, người ta kéo dài việc ăn chay ra hết
1 tuần. Những dấu tích của Mùa Chay hay “40 ngày” được tìm thấy ở thế kỷ IV,
trong lễ quy của Công đồng Nicêa. Đây là thời gian chuẩn bị mừng lễ, nhưng ưu
tiên vẫn là việc giúp những người dự tòng chuẩn bị lãnh Phép Rửa tội và Đêm Vọng
Phục Sinh.
Cuối thế kỷ IV, giáo đoàn tại Giêrusalem bắt đầu giữ chay 40 ngày hay
còn gọi là Mùa Chay 8 tuần, người ta ăn chay suốt thời gian này, trừ thứ Bảy và
Chúa nhật. Sang thế kỷ V, tại Ai cập, người ta cũng giữ chay, tiếp đến là xứ
Gôlơ, người ta ăn chay ngày thứ Bảy và thứ Sáu trong Mùa Chay. Trong khi giữ
chay, các Kitô hữu chỉ ăn một bữa mỗi ngày, thức ăn gồm có bánh, rau và nước.
Giữ nghiêm ngặt nhất là ngày Thứ Sáu và Thứ Bảy Tuần Thánh, người ta không ăn một
chút thức ăn nào. Giờ ăn chay được quy định tuỳ theo sự khác nhau của mỗi giáo
đoàn. Vì Mùa Chay gồm 6 tuần không thể tương ứng với 40 ngày được. Nên sang thế
kỷ VII, người ta đã lùi về trước Mùa Chay mấy ngày, cụ thể như bắt đầu từ ngày
thứ Tư cho đến ngày thứ Bảy của tuần trước khi bước vào Mùa Chay, ngày mà hôm
nay chúng ta gọi là Thứ Tư Lễ Tro, ngày ăn chay. Đồng thời, ba Chúa nhật trước
Mùa Chay, gồm tóm thời gian chuẩn bị mừng Lễ Phục Sinh, cách Lễ Phục Sinh 9 tuần.
Việc giữ chay ngày càng đòi hỏi nghiêm ngặt hơn, chẳng hạn như buộc chỉ ăn bữa
tối. Nhưng đến thế kỷ VIII, việc giữ chay được nới rộng ra, nghĩa là cho phép
những người ốm đau bệnh tật được ăn trứng, bơ, sữa, cá và cả rượu nữa. Sang thế
kỷ XII và XIII, bữa ăn ngày chay được ấn định là trước giờ trưa 3 giờ, tức 9 giờ
sáng, tiếp theo được ăn “bữa ăn nhẹ” vào buổi tối. Sang thế kỷ XVII, việc ăn
chay giảm dần và Giáo Hội cho phép được ăn cháo, sữa và cá nhỏ. Trong ngày
chay, tại các hoàng gia, nhà bếp thi nhau trổ tài với những thực đơn sao cho dồi
dào phong phú hơn ngày thường.
Từ năm 1949, Giáo Hội Công giáo quy định việc giữ chay và kiêng thịt
là ngày Thứ Tư Lễ Tro và Thứ Sáu Tuần Thánh mà thôi. Lý do vì hai ngày đó là
ngày tưởng nhớ sự chết: Ngày Thứ Tư lễ Tro, linh mục chính thức làm phép tro được
đốt từ những cành lá đã làm phép vào ngày Lễ Lá năm trước rồi vẽ hình thánh giá
trên trán người nhận tro và nhắc lại rằng “ngươi là tro bụi, và người sẽ trở về
tro bụi”, nhắc lại cái chết của mỗi người chúng ta, tiếp đến, ngày Thứ Sáu Tuần
Thánh, ngày tưởng niệm cái chết của Chúa Giêsu trên Thập giá.
Trong phụng vụ của Giáo Hội Chính thống, thời gian chuẩn bị bước vào
Mùa Chay kéo dài 5 tuần liền, mỗi tuần đọc một đoạn Tin Mừng riêng, với cách thức
sám hối sâu xa. Tuần thứ tư, được ấn định là ngày kiêng thịt và ăn chay trong
toàn Giáo Hội. Chúa nhật thứ năm được gọi là Chúa nhật Hoà giải, mỗi người hoà
giải với người bên cạnh trước khi toàn thể cộng đoàn xin lỗi Chúa.
Cảm tưởng chung là một bầu không khí “vui và buồn”. Mỗi tín hữu, với sự
hiểu biết có giới hạn và khác nhau về phụng vụ, nên khi bước vào nhà thờ với
các kinh nguyện của Mùa Chay, mỗi người mỗi cảm tưởng khác nhau. Một phần vì những
lời kinh tiếng hát mang đậm nét buồn, màu áo tím, những bài đọc dài hơn, đơn điệu
hơn ngày thường, và hầu như không có nét vui tươi. Một nét đẹp nội tâm rực
sáng, tựa như ánh sáng ban mai chiếu rọi từ thung lũng tối tăm lên tận đỉnh cao
của núi đồi.
Niềm vui âm thầm, êm dịu và toàn bộ các bài Sách Thánh trong Mùa Chay
nghe thật đơn điệu cho thấy sự bình an đã dẫn đưa người ta tới những điệp ca
hoà tấu Allêluia trong Đêm Vọng Phục Sinh.
Chúa nhật Lễ Lá là thời gian không còn dành riêng cho việc tưởng niệm
Cuộc Khổ nạn nữa, bước vào một Tuần Thánh, với những bài đọc nhắc lại những
ngày sau hết của Chúa Kitô trên trần gian và sự Phục sinh của Ngài.
Tại sao lại gọi
là 40 ngày chay thánh?
Từ “Mùa Chay” là một từ tương phản với từ gốc La-tinh là
“quadragesima”, có nghĩa là 40. Trong Kinh Thánh, con số 40 có ý diễn tả một
khoảng thời gian chờ đợi, một quá trình, tượng trưng cho việc chuẩn bị gặp gỡ
Thiên Chúa. Số 40 còn diễn tả hành trình trong sa mạc trên đường về Đất Hứa của
Dân Do thái kéo dài 40 năm. Ông Môsê đã ở trên núi Chúa 40 ngày (x. Xh 24,18;
34,28). Những người trinh sát đã ở trong vùng đất 40 ngày (x. Ds 13,25). Êlia
đã đi 40 ngày trước khi tới được hang ở đó ngài được thị kiến (x. 1 V 19,8).
Ninivê đã được cho 40 ngày để sám hối (x. Gn 3,4). Và quan trọng nhất là Chúa
Giêsu được Chúa Thánh Thần thúc đẩy vào trong hoang địa 40 đêm ngày để ăn chay
cầu nguyện trước khi thi hành sứ vụ công khai (x. Mt 4,2).
Như vậy, Mùa Chay là mùa nhắc nhớ 40 năm hành trình trong sa mạc của
dân Do thái, 40 ngày trong hoang địa của Chúa Giêsu. Con số 40 ngày, là thời
gian đi vào hoang địa của cõi lòng, thinh lặng để chuẩn bị gặp gỡ Chúa. Đây là
thời gian phụng vụ cao điểm thuận tiện thích hợp cho các Kitô hữu noi gương Đức
Kitô dùng 40 ngày để ăn năn đền tội và dấn thân phục vụ anh chị em. Và bằng 40
ngày long trọng của Mùa Chay, mỗi người được liên kết mật thiết hơn với các Mầu
nhiệm của Chúa Giêsu, Đấng đang tiến đến cái chết và sự sống lại.
Mùa Chay mang lại
cho chúng ta điều gì?
Khi nói về Mùa Chay, người ta thường hiểu một cách không tích cực lắm.
Đại đa số dân chúng cho rằng trong Mùa Chay việc kiêng ăn, kiêng uống, giữ chay
chiếm vị trí hàng đầu.
Tuy nhiên, điều đáng lưu ý là đại đa số người Kitô hữu không thực hành
đạo trong đời sống vẫn đến nhận tro vào Thứ Tư Lễ Tro. Đây là một nghi thức
giàu tính biểu tượng, nó tác động đến tận đáy lòng con người, nhắc nhớ người ta
suy nghĩ về thân phận của mình khi nhận tro và mời gọi con người trở về với
Chúa. Vì nhiều khi con người quên đi thân phận yếu hèn, mỏng dòn của mình, dẫn
đến đau thương và đổ vỡ. Bi kịch cuộc đời con người đều từ đó mà ra. Con người
phạm tội, tội cắt đứt sự hiệp thông giữa con người với Thiên Chúa, làm cho con
người mất đi hạnh phúc, phải đau khổ và phải chết. Chuyện sa ngã của Nguyên tổ
đã chứng minh điều đó. Lịch sử cứu độ của Dân Chúa, tội thì Chúa phạt, hối cải
thì Chúa tha và cứu. Nên mỗi khi lâm vào hoàn cảnh bi đát đau thương hay thất vọng,
Dân Chúa đều nhận ra rằng cần phải sám hối trở về giao hoà với Thiên Chúa để được
chữa lành. Mùa Chay là mùa sám hối, chúng ta hãy ra sức làm những việc cần thiết
để được giao hoà và hiệp thông với Chúa, hầu được Chúa ban ơn.
Trong đời sống người Kitô hữu, nhiều khi lắng nghe Lời Chúa xong,
chúng ta đã có quyết tâm đi xưng tội, làm việc đền tội, nhưng rồi kết quả không
mấy khả quan, thì Mùa Chay là cơ hội rất thuận lợi. Thư Thánh Phaolô nói với
chúng ta: “Đây là lúc thuận tiện, đây là ngày cứu độ.” (2Cr 6,2). Đây là thời
gian khẩn trương trong Năm Phụng vụ, thời gian thuận tiện được ban cho chúng ta
để đẩy mạnh quyết tâm hoán cải, tăng cường việc lắng nghe Lời Chúa, cầu nguyện,
thống hối, mở rộng tâm hồn đón nhận thánh ý Chúa, thực hành khổ chế một cách quảng
đại hơn, để đi tới và giúp đỡ tha nhân đang túng thiếu: đó là một hành trình
tinh thần giúp chúng ta chuẩn bị sống Mầu nhiệm Phục Sinh. Vậy chúng ta hãy tin
tưởng điều đó và bước vào Mùa Chay Thánh.
Lm. Antôn Nguyễn Văn Độ
Nguồn: gpvinh.com
