HIỆP HÀNH GIÚP CHÚNG TA TRƯỞNG THÀNH HƠN
Lm. Giuse Phạm Đình Ngọc SJ
WHĐ (28.12.2023)
- Từ khi Giáo hội thúc đẩy con đường hiệp hành (Synodos), không ít người
đặt hoài nghi về tính hiệu quả của nó. Một trong những ghi vấn được đặt ra là: “Liệu
theo con đường hiệp hành có mất đi căn tính của mỗi người?” Nói cách khác, liệu
chúng ta có thể trưởng thành khi đi cùng với nhau không? Lý do là trong cộng
đoàn nhiều người dễ đánh mất chính mình khi hướng đến cái chung: cùng nhau hiệp
thông, cùng tham gia, cùng thực thi sứ vụ. Trong khi đó, xã hội đề cao tính tự
chủ, độc lập và thể hiện cái tôi. Cùng lúc, Giáo hội cũng mời gọi mỗi người hãy
nên thánh theo cách của chính mình[1].
Trước những bối rối
trên đây, tôi bóc tách vấn đề để người trẻ có thể hiểu thêm về chủ đề này:
1. Trưởng
thành theo tâm lý học
Nhớ lại thuở nhỏ,
chúng ta phải vâng lời cha mẹ, ông bà và người lớn. Họ nói một, mình không dám
nói hai. Vâng lời đi liền với ngoan ngoãn và được tán dương. Em nhỏ làm theo
cách của người khác. Đây cũng là đặc tính tâm lý cần thiết và quan trọng. Cần
thiết để em nhỏ tập quan sát, bắt chước và ứng xử phù hợp với thuần phong mỹ tục.
Quan trọng vì người lớn cũng cần nêu gương để dạy con cái mình biết sống như
lòng họ ước mong.
Ở lứa tuổi này có
lẽ “trưởng thành–maturity” không được nhắc đến. Trẻ nhỏ thì chưa trưởng
thành về mặt tâm sinh lý và thể lý. Kể cả tâm linh trẻ nhỏ cũng chưa trưởng
thành. Lý do đơn giản, trẻ nhỏ chỉ làm theo “your way – theo cách của bạn”,
nghĩa là chúng đi trên con đường của người khác. Nguy cơ đánh mất chính mình
cũng thường xảy ra trong lứa tuổi này. Thuật ngữ chuyên môn gọi là: “Dependence-
Sự phụ thuộc là cấp độ đầu tiên của sự trưởng thành liên tục.” Kể cả cha mẹ
Công giáo cũng thường áp đặt cho con làm theo cách của bạn. Hẳn nhiên cần thiết,
nhưng nếu không đủ tinh tế, cha mẹ sẽ khiến trẻ nhỏ mất cơ hội “là chính mình”.
Trong khi đó, mô phạm giáo dục đòi hỏi cha mẹ cùng đồng hành, chia sẻ với con
cái để cùng giúp con thấy được chính mình.
Rồi đến một ngày,
chúng ta nhận thấy đứa trẻ ngày nào muốn là chính mình. Có thể nói các em muốn
đi theo con đường và lối suy nghĩ của mình đặt ra: “my way – theo
cách của tôi”. Điều này rất tốt để vươn đến sự trưởng thành tâm lý và tâm
linh. Thuật ngữ tâm lý gọi là: “Independence- Khi chúng ta phát triển
về thể chất và trưởng thành về mặt tinh thần, chúng ta ngày càng trở nên độc lập
cho đến khi tự chủ.” Theo chủ quan, dường như văn hóa Á Châu và Việt Nam
còn dè chừng về cách hành xử này. Ai làm khác người thường bị chế diễu chê bai,
bị coi là lập dị. Cái tôi hơi trổi vượt là bị gièm pha. Điều này rất tai hại
trong tiến trình hiệp hành mà giáo hội đang theo đuổi.
Tuy vậy, nếu nói
ai chỉ sống theo cái tôi, lấy mình làm trung tâm thì không được gọi là người
trưởng thành. “Người kiêu ngạo, hoặc ích kỷ!” – người ta thường nói thế. Tuy
nhiên trong tiến trình tâm lý, chỉ có ai đi qua bước này mới có thể vươn đến
trưởng thành. Nếu không yêu mình, không biết mình là ai thì làm sao gọi là trưởng
thành? Trong khi đó, người dám sống là chính mình thường hiểu mình rõ hơn so với
người cứ theo con đường của người khác.
Vậy khi nào thì gọi
là người trưởng thành đích thực? Theo định nghĩa của nhà tâm lý Stephen Covey,
tác giả cuốn sách thời danh Bảy Thói Quen:
“Con người trưởng
thành cần vượt qua hai mức độ trên để vươn đến sự phụ thuộc lẫn nhau (Interdependence).
Nghĩa là người trưởng thành biết cách chia sẻ bản thân và nguồn lực của mình với
người khác vì lợi ích của tất cả mọi người. Những phẩm chất như dễ bị tổn
thương, giao tiếp cởi mở và tình yêu thương cho phép chúng ta xây dựng các mối
quan hệ phong phú, hiệu quả và bổ ích. Một gia đình làm việc cùng nhau thì lớn
hơn tổng số các cá nhân.”[2]
2. Hiệp hành là
môi trường để tập trưởng thành
Nếu chúng ta đồng
ý với định nghĩa trên đây về trưởng thành, thì tiến trình hiệp hành sẽ là môi
trường tốt để đào luyện chính mình[3].
Không ai là một hòn đảo, và không ai có thể sống một mình. Chúng ta sống phụ
thuộc vào người khác và người khác cần sự hiện diện của chúng ta. Về mặt đức
tin, Thiên Chúa mời gọi chúng ta không chỉ yêu mến Thiên Chúa, nhưng còn hướng
đến tha nhân. Đến nỗi Đức Giêsu mời gọi anh em hãy yêu người thân cận như chính
mình (Mc 12,31). Tình yêu có thể nói là đỉnh cao của trưởng thành. Trong phương
diện hiệp hành, chúng ta thấy tình yêu được diễn tả trong vài lãnh vực sau:
Lắng nghe: Trong các tài liệu hiệp hành, lắng nghe
được lặp lại rất nhiều lần như là mấu chốt để chúng ta đi cùng nhau. Trong lúc
tập lắng nghe cũng là lúc chúng ta khám phá ra chính mình. Hiểu người khác,
cũng là lúc mình nhận ra chính mình. Chỉ bằng con đường lắng nghe chăm chú, người
ta mới có thể cùng nhau đi trên con đường dài. Giáo hội tin rằng:
“Việc lắng nghe nhau phải dựa trên việc lắng nghe Lời Chúa và Chúa Thánh Thần.
Có thể dùng các hình thức cầu nguyện ý nghĩa, nài xin Thiên Chúa hướng dẫn và
soi sáng, đồng thời để Ngài liên kết chúng ta hiệp thông sâu sắc với nhau. Cùng
tham dự phụng vụ và suy niệm Kinh Thánh có thể là những cách thức rất hữu ích
cho việc này.”[4]
Chia sẻ: Đây có thể nói là đặc tính của người trưởng
thành. Tài liệu hiệp hành gọi chia sẻ là hiệp thông. Trong lãnh vực đức tin,
người trưởng thành biết lấy tình yêu và bác ái để loan báo tin mừng cho người
khác.
“Do ý muốn nhân lành, qua giao ước ban cho dân, Thiên Chúa quy tụ chúng ta
lại với nhau như những dân khác biệt nhưng cùng một đức tin. Cội nguồn sâu xa
nhất của sự hiệp thông mà chúng ta cùng chia sẻ phát xuất từ tình yêu và sự hiệp
nhất của Thiên Chúa Ba Ngôi. Chính Chúa Kitô là Đấng hòa giải chúng ta với Chúa
Cha và liên kết chúng ta với nhau trong Chúa Thánh Thần. Khi liên kết với nhau,
chúng ta kín múc niềm hứng khởi từ việc lắng nghe Lời Chúa, qua Truyền thống sống
động của Hội thánh, và được bén rễ sâu vào cảm thức đức tin mà chúng ta cùng
chia sẻ. Tất cả chúng ta đều có vai trò của mình trong việc phân định và thực
hiện lời kêu gọi mà Thiên Chúa dành cho Dân Ngài.”[5]
Cùng nhau
phân định: Đây có lẽ
là thuật ngữ cần thiết cho người trưởng thành. Ai biết phân biệt đúng sai, tốt
xấu, phải trái, v.v, người ấy gần đến sự trưởng thành về tâm cảm. “Trưởng
thành tâm cảm - Psycho-emotional maturity” liên quan đến sự phát triển của
trí tuệ cảm xúc, lòng trung thành, và khả năng xử lý cảm xúc một cách chín chắn
và khôn ngoan. Nó bao gồm việc hiểu rõ về cảm xúc của chính mình và người khác,
khả năng kiểm soát cảm xúc và hành vi, cũng như khả năng tạo ra và duy trì các
mối quan hệ tốt đẹp và lành mạnh. Hơn nữa, phân định đòi hỏi chúng ta phải cầu
nguyện. Dưới dự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần, chúng ta có thể phân định ở bình
diện cá nhân và cộng đoàn. Chỉ có một Thần Khí (1Cr 12,7-10). Đây là quy chuẩn
và là nguyên nhân để chúng ta cùng nhau phân định. Xin trích lại dưới đây lối
giải thích về phân định của Giáo Hội: “Hợp lại với nhau, mọi người đã chịu phép
Rửa đều là chủ thể của cảm thức đức tin, vốn là tiếng nói sống động của
Dân Chúa. Đồng thời, đối với những ai đã chịu phép Rửa, điều quan trọng để tham
gia trọn vẹn vào việc phân định là: lắng nghe tiếng nói của người khác trong bối cảnh địa phương của họ, gồm cả
những ai đã lìa bỏ thực hành đức tin, những người thuộc các truyền thống tôn
giáo khác, những người không có niềm tin tôn giáo, v.v…” Vì như Công đồng đã
tuyên bố: “Vui mừng và hy vọng, ưu sầu và lo âu của con người ngày nay,
nhất là của người nghèo và của bất cứ ai đang đau khổ, cũng là vui
mừng và hy vọng, ưu sầu và lo âu của các môn đệ Chúa Kitô, và không
có gì thực sự là của con người mà họ lại không cảm nhận trong đáy
lòng họ” (Gs, số 1).
Vài điều phụ
thêm: Thực ra trưởng
thành là một tiến trình. Do đó, mỗi người cần tự mình huấn luyện chính mình. Cộng
đoàn cũng có thể giúp bạn trưởng thành hơn. Trong khi tham gia vào con đường hiệp
hành này (ở Giáo xứ, Giáo phận hoặc trong cộng đoàn), chúng ta có nhiều cơ hội
hơn để luyện tập chính mình. Lý do? Hiệp hành là cơ hội để chúng ta trưởng
thành về tâm lý:
- Hiểu biết và kiểm soát cảm xúc của chính mình.
- Khả năng xử lý các xung đột.
- Đồng cảm và thông cảm.
- Xây dựng mối quan hệ lành mạnh, dựa trên Lời Chúa.
Ngoài ra, quan trọng
hơn khi chúng ta tham gia hiệp thành, môi trưởng này mời gọi mỗi người:
- Cần trao dồi những giá trị luân lý và đức tin.
- Cần hiểu thêm về Giáo lý Công giáo.
- Vươn đến sứ vụ ngay trong nhóm nhỏ hoặc giáo xứ, nơi mình sinh sống.
- Phát triển tinh thần phục vụ.
- Học hỏi từ môi trường xã hội và Giáo hội những điều hay lẽ phải.
- Tự chủ và trách nhiệm.
- Xây dựng mối tương quan giữa con người với nhau, giữa con người với Thiên
Chúa.
3. Lớn lên
trong trưởng thành
Trưởng thành là
khao khát của mỗi người. Đây cũng là ước mong của Xã hội và Giáo hội. Xã hội
mong chờ một công dân tốt lành, sống và làm việc theo pháp luật. Giáo hội ước
mong các tín hữu đặt đến sự trưởng thành cả trong đức tin. Công Đồng Vaticano
II ghi nhận rằng: Vì thế trách nhiệm của các Kitô Hữu trưởng thành là góp phần vào
sự liên đới giữa Hội Thánh và nhân loại ngày càng thêm liền lạc và thắm thiết,
hướng đến việc toàn thể nhân loại quy về chỉ một mối, làm nên một dân thánh thờ
phượng một Thiên Chúa duy nhất (x. Ad Gentes, số 1).
Để vươn đến sự
trưởng thành trên đây, chúng ta có nhiều lợi thế. Trước hết, chúng ta muốn chăm
chút vào đời sống các bí tích. Đây là nguồn sức sống để các tín hữu có thể cùng
nhau hiệp thành, và cũng là động lực để mỗi người biết cách trở nên con cái của
Thiên Chúa. Thứ đến, Kitô hữu trưởng thành trong đức tin là những người biết để
cho “Thần Khí đổi mới tâm trí” và giúp họ “mặc lấy con người mới”, mặc lấy nếp
sống mới, nếp “sống công chính và thánh thiện” (x. Eph 4, 24). Sống theo Thần
Khí nghĩa là “Anh em hãy tỉnh thức và chuyên cần cầu nguyện, cầu nguyện liên lỉ
không chỉ cho bản thân mà còn cho toàn thể dân thánh.” (x. Eph 6, 18). Đây là
nét đẹp của một tín hữu trưởng thành và góp phần vào tiến trình hiệp hành. Hoặc
nói như Đức Giáo Hoàng Phanxicô dành cho người trẻ:
“Có những điều cần nhiều năm để “ổn định”, nhưng sự trưởng thành này có thể
cùng tồn tại với một ngọn lửa luôn được đổi mới, với một con tim luôn luôn trẻ
trung”. (Tông huấn Christus Vivit - Đức
Kitô Sống, số 160).
Sau cùng nhưng
chưa hết, ước mong mỗi người để cho môi trường hiệp hành thách đố chính mình. Hẳn
là còn nhiều người e ngại, hoặc chưa biết phải cộng tác với Giáo xứ, với Giáo hội
như thế nào? Lúc này là thời cơ để mình tập sống trưởng thành hơn. Người trẻ và
mọi lứa tuổi sẽ thích thú khi nghe lời mời của Giáo hội:
“Khi Thiên Chúa yêu cầu các con điều gì hoặc đơn thuần để cho các con gặp
những thử thách trong cuộc đời, Ngài mong các con nhường chỗ để Ngài đẩy các
con về phía trước, động viên các con, giúp các con trưởng thành. Ngài không phiền
hà khi các con trình bày những thắc mắc của mình với Ngài. Điều khiến Ngài lo lắng
là các con không nói với Ngài, không mở lòng ra một cách chân thành để đối thoại
với Ngài.” (Tông huấn Christus Vivit - Đức
Kitô Sống, số 117).
Như một lời kết
Tôi vẫn tin rằng:
Hiệp hành là cơ hội quý giá để mọi người được trưởng thành. Em nhỏ có dịp để
cùng với cộng đoàn tham gia những chương trình bổ ích. Người trẻ có cơ hội
trình bày ý kiến và góp sức trẻ của mình vào thân thể Giáo hội, Giáo xứ. Người
lớn có dịp để cống hiến kinh nghiệm trong sự phát triển của môi trường xứ đạo.
Các chủ chăn và người có trách nhiệm có nhiều dịp để cộng tác với các thành phần
trong Giáo xứ. Đây là nét đẹp Giáo hội, và “Hiệp hành phải là lối sống của Hội
Thánh.”
Hơn nữa, “Sự trưởng
thành đích thực của người trẻ (cho mọi người) không phải chỉ là sự phát triển
thể lý và ngoại hình, tài năng và kiến thức mà còn là dấn thân tìm kiếm tâm
linh. Tìm kiếm Thiên Chúa, sống lời
Chúa, tìm cách đáp lại lời Chúa, bằng chính đời sống của mình, lớn lên trong
các nhân đức, làm cho tâm hồn của những người trẻ trở nên mạnh mẽ.” Hoặc nói
như Đức Tổng Giám Mục Giuse Nguyễn Năng: “Chính lúc đang thực tập rèn là ta trở
thành thợ rèn (C'est en forgeant qu'on devient forgeron). Nhờ tập sống
hiệp hành, chúng ta sẽ trở thành một Hội Thánh hiệp hành.”[6]
[3] Những ý tưởng ở phần này
được tóm tắt lại từ: Cẩm nang cho Thượng Hội đồng về tính hiệp hành: https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/cam-nang-cho-thuong-hoi-dong-giam-muc-ve-tinh-hiep-hanh-42941
[5] Xem: CÁC TỪ THEN CHỐT DÀNH
CHO TIẾN TRÌNH HIỆP HÀNH, tại https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/cam-nang-cho-thuong-hoi-dong-giam-muc-ve-tinh-hiep-hanh-42941#_Toc86001784