GIỚI THIỆU SƠ LƯỢC VỀ GIÁO PHẬN HƯNG HÓA

Nhà thờ Chính tòa Giáo phận Hưng Hóa

I. Lược sử hình thành

Hưng Hóa là một trong 26 giáo phận của Giáo hội Công giáo Việt Nam. Giáo phận Hưng Hóa nằm ở phía Tây Bắc đất nước. Lịch sử của giáo phận từ khi thành lập được viết bằng máu và nước mắt, thịnh suy theo mỗi giai đoạn thăng trầm của đất nước và Giáo Hội.

Giáo phận Hưng Hóa đón nhận đức tin từ các cha Dòng Tên vào thế kỷ 17, khoảng năm 1627-1630. Các thừa sai đi thuyền dọc sông Hồng gieo vãi hạt giống Tin Mừng.

Ngày 15.04.1895, Tòa Thánh tách Hưng Hóa từ giáo phận Tây Đàng Ngoài (Hà Nội) thành một giáo phận mới, đặt tên là Thượng Đàng Ngoài hay còn gọi là Giáo phận Đoài gồm 11 giáo xứ với 17.000 giáo dân.

Ngày 03.12.1924, giáo phận được gọi tên là Hưng Hóa, Tòa Giám mục được đặt tại tỉnh lỵ Hưng Hóa, nay là thị trấn Hưng Hóa, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ.

Chiến tranh Việt-Pháp bùng nổ, vì mất an ninh, ngày 02.11.1950, Đức cha Jean- Marie Mazé (Kim) quyết định dời Tòa Giám Mục về tỉnh lỵ Sơn Tây, thuộc tỉnh Sơn Tây, nay là thị xã Sơn Tây, Thành phố Hà Nội.

Ngày 24.11.1960, Tòa Thánh thiết lập hàng giáo phẩm Việt Nam, Hưng Hóa trở thành giáo phận chính tòa thuộc Giáo tỉnh Hà Nội, và Đức cha Phêrô Nguyễn Huy Quang được đặt làm Giám mục chính tòa tiên khởi.

Vì thế, công cuộc phát triển của giáo phận Hưng Hóa có thể được chia thành 3 giai đoạn sau đây:

1. Giai đoạn thứ nhất (1895-1960)

Năm 1895, Đức Giáo Hoàng Lêô XIII tách 3 tỉnh Sơn Tây, Hưng Hóa và Tuyên Quang khỏi giáo phận Tây Đàng Ngoài để lập một giáo phận tông tòa mới, gọi là giáo phận Đoài và đặt Đức cha Paul Marie Ramond Lộc coi sóc.

Đức cha Lộc đặt Tòa Giám mục tại tỉnh lỵ Hưng Hóa, vì gần sông, thuyền bè đi lại dễ dàng và là nơi có nhiều người theo đạo. Ngài nghĩ ngay đến việc đào tạo linh mục cho Giáo phận. Nhà Tràng Hà Thạch (tiểu chủng viện) được thành lập năm 1897 với cơ sở ban đầu là tranh tre nứa lá. Năm 1925, Tiểu chủng viện được xây dựng kiên cố như hiện nay. Nhiều linh mục được đào tạo và xuất thân từ đây để phục vụ giáo phận. Dưới thời 3 Đức cha MEP Ramond Lộc, Vandæle Vạn và Mazé Kim, số linh mục gia tăng từ 24 lên 58 vị, số giáo dân từ 17.000 lên 64.000 người. Các Đức cha đã chia tách và thành lập các giáo xứ, giáo họ mới : từ 11 lên 42 giáo xứ, và từ 96 lên 435 giáo họ.

2. Giai đoạn thứ hai (1960-1985)

Khi Tòa Thánh thiết lập hàng Giáo phẩm Việt Nam, Giáo phận tông tòa Hưng Hóa trở thành Giáo phận Chính tòa và Đức cha Phêrô Nguyễn Huy Quang được đặt làm Giám mục chính tòa Giáo phận. Đây là giai đoạn rất khó khăn của Giáo phận: hoạt động tôn giáo bị hạn chế, số linh mục ít ỏi không đủ đáp ứng nhu cầu, giáo dân tản mát trong Giáo phận rộng lớn không được chăm lo mục vụ đầy đủ, và Đức cha không thể đi lại làm mục vụ trong Giáo phận. Sau khi đức cha Phêrô Quang từ trần, Tòa Thánh bổ nhiệm Đức cha Giuse Phan Thế Hinh kế nhiệm. Lúc này, xã hội chuyển biến, chính sách tôn giáo cởi mở hơn, Đức cha có thể đi làm mục vụ tại các giáo xứ và giáo họ trong giáo phận.

3. Giai đoạn thứ ba (1986 đến nay)

Sau 4 năm phục vụ, Đức cha Giuse Phan Thế Hinh đột ngột từ trần ngày 22.01.1989. Năm 1991, Đức cha Giuse Nguyễn Phụng Hiểu được đặt làm giám mục Giáo phận. Nhưng chỉ hơn một năm sau, ngài từ trần vì bạo bệnh. Tuy làm giám mục không lâu, Đức cha Hiểu đã gửi 13 chủng sinh vào học tại miền Nam và cho xây dựng Tòa Giám Mục tại Sơn Tây.

Vào dịp kỷ niệm 100 năm thành lập Giáo phận (1895-1995), dù Giáo phận trống tòa, nhưng cha giám quản Phaolô Đinh Tiến Cung đã tổ chức Năm Thánh. Giáo phận đẩy mạnh kế hoạch tông đồ giáo dân nhằm phát triển đời sống đức tin và truyền giáo, trong đó việc đào tạo nhân sự như ban hành giáo, giáo lý viên, thừa tác viên ngoại thường các bí tích là việc được quan tâm hết sức.

Năm 1998, dưới thời cha giám quản Giuse Nguyễn Thái Hà, Giáo phận đề ra nghị quyết xây dựng các giáo xứ, giáo họ theo 4 tiêu chí sau: cộng đoàn đức tin vững mạnh, cộng đoàn phụng tự sốt sáng, cộng đoàn bác ái yêu thương, cộng đoàn nhiệt thành truyền giáo. Nghị quyết này được thực hiện trong toàn giáo phận, người giáo dân được mời gọi cộng tác tích cực, nhờ đó giáo phận có được sức sống mới.

Ngày 05.8.2003, Đức cha Antôn Vũ Huy Chương được Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II bổ nhiệm làm Giám mục Giáo phận Hưng Hóa, sau hơn 11 năm Giáo phận bị trống tòa. Ngay sau khi nhận chức, Đức cha đã bắt tay vào việc đào tạo nhân sự: linh mục, tu sĩ, giáo lý viên, thừa tác viên, ban hành giáo, ca trưởng.

Đức cha Antôn tiếp tục kế hoạch xây dựng giáo phận theo 4 tiêu chí đã đề ra từ năm 1998, đồng thời quan tâm đến lãnh vực bác ái xã hội như khuyến học, lưu tâm đến các dân tộc thiểu số, người già cả neo đơn, người khuyết tật, giáo dục mầm non...

Vì giáo phận rộng lớn, việc mục vụ rất bề bộn, giáo phận cần có thêm giám mục phụ tá. Ngày 30.3.2010, Đức thánh cha Bênêđictô XVI đã bổ nhiệm cha Gioan Maria Vũ Tất làm giám mục phụ tá giáo phận Hưng Hóa để giúp đỡ Đức cha Antôn Vũ Huy Chương. Mọi người chưa hết vui mừng trước hồng ân này, thì ngày 01 tháng 3 năm 2011, Đức cha Antôn Vũ Huy Chương được bổ nhiệm làm giám mục giáo phận Đà Lạt, Đức cha Gioan Maria Vũ Tất được bổ nhiệm làm giám mục chính tòa Hưng Hóa.

Ngày 15.6.2014, Đức Thánh cha Phanxicô bổ nhiệm cha Anphong Nguyễn Hữu Long, giám đốc đại chủng viện Huế, làm giám mục phụ tá giáo phận Hưng Hóa. Lễ tấn phong giám mục được cử hành tại nhà thờ chính tòa ngày 06.9.2014.

II. Địa lý và dân số

1. Địa lý

Giáo phận Hưng Hóa có diện tích 58.000 km2, trải rộng trên địa bàn của 10 tỉnh thành thuộc miền Tây Bắc Việt Nam, gồm trọn các tỉnh Phú Thọ, Yên Bái, Lào Cai, Lai Châu, Điện Biên và Sơn La, một phần các tỉnh Hoà Bình, Hà Giang, Tuyên Quang, và một phần thành phố Hà Nội.

Ranh giới của giáo phận Hưng Hóa: phía Bắc giáp với Trung Quốc, phía Tây giáp với Lào, phía Tây Tam giáp với Thanh Hóa và Ninh Bình, phía Đông nam giáp với Giáo phận Hà Nội, phía Đông bắc giáp với Giáo phận Bắc Ninh và Lạng Sơn.

2. Dân số Công giáo 

Tính đến tháng 11 năm 2017, Giáo phận Hưng Hóa có 116 giáo xứ, gần 500 giáo họ và giáo điểm với 240.000 tín hữu, chiếm tỷ lệ 3,6% dân số (7.000.000). Số giáo dân phần lớn là người Kinh, bên cạnh đó có khoảng gần 10% là người H'Mông, một số nhỏ là người Mường, Dao, Thái. 

III. Nhân sự

1. Đức Giám mục đương nhiệm

   Giám quản tông tòa: Đức giám mục Phêrô Nguyễn Văn Viên (2020 đến nay)

2. Các vị Giám mục tiền nhiệm

Tính đến nay đã có 9 Giám mục hiệu tòa và chính tòa cai quản Giáo phận:

   Đức cha Paul Marie Ramond Lộc, MEP (1895-1938)

   Đức cha Gustave Vandæle Vạn, MEP (1938-1943)

   Đức cha Jean Marie Mazé Kim, MEP (1946-1960)

   Đức cha Phêrô Nguyễn Huy Quang (1960-1985)

   Đức cha Giuse Phan Thế Hinh (1985-1989)

   Đức cha Giuse Nguyễn Phụng Hiểu (1991-1992)

  Trong 11 năm trống tòa (1992-2003), Giáo phận lần lượt được hai cha giám quản Phaolô Đinh Tiến Cung và Giuse Nguyễn Thái Hà coi sóc.

   Đức cha Antôn Vũ Huy Chương (2003-2011)

    Đức cha Gioan Maria Vũ Tất (2011-2020)

3. Linh mục, chủng sinh và tu sĩ

Giáo phận Hưng Hóa 129 linh mục, trong đó 105 linh mục giáo phận và 24 linh mục dòng (Dòng Anh Em Thuyết Giáo, Dòng Hiến Sĩ Đức Mẹ Vô Nhiễm, Tu Hội Truyền Giáo thánh Vinh Sơn, Dòng Thừa Sai Đức Tin, Dòng Mẹ Chúa Cứu Chuộc, Dòng Don Bosco, Dòng Thánh Tâm Huế, Tu đoàn Tông Đồ Giáo Sĩ Nhà Chúa, Hội Thừa Sai Việt Nam).

Giáo phận có 107 đại chủng sinh đang theo học tại các chủng viện, 90 tiền chủng sinh cùng tu sinh sinh viên và 3.400 giáo lý viên. 

Bên cạnh đó, Hưng Hóa có sự hiện diện của 2 tu viện dòng thánh Phaolô thành Chartres, 4 nữ tu dòng Thừa Sai Bác Ái Chúa Kitô, 6 nữ tu dòng Con Đức Mẹ Phù Hộ, dòng Mến Thánh Giá Hưng Hóa với 360 nữ tu, 51 tập sinh, 20 tiền tập và 85 đệ tử.

IV. Cơ sở Giáo phận

1. Toà Giám mục: là một tòa nhà 3 tầng, được xây dựng từ năm 1990 dưới thời Đức cha Giuse Nguyễn Phụng Hiểu, nhỏ bé và đã xuống cấp nên không đủ để đáp ứng nhu cầu mục vụ của giáo phận. Hiện tại, quy hoạch tổng thể của Tòa Giám mục và giấy phép đã hoàn thiện. Công việc xây dựng các hạng mục đang được dần tiến hành và sẽ hoàn thành trong những năm tới.

2. Trung tâm Mục vụ: Tiểu Chủng viện Hà Thạch cũ, cách trung tâm thị xã Phú Thọ khoảng 2 km, đã được chính quyền trao trả lại một phần và được trùng tu để trở thành Trung Tâm Mục Vụ, nơi mở các khóa huấn luyện cho mọi thành phần Dân Chúa. Năm 2014, chính quyền tỉnh Phú Thọ đã quyết định giao trả phần lớn khu đất còn lại cho Tòa Giám mục để phục vụ vào mục đích tôn giáo.

3. Đài kính các vị Tử Đạo: Tại Sơn Tây có pháp trường Năm Mẫu, nơi 32 vị anh hùng tử đạo đã đổ máu minh chứng đức tin dưới thời các vua nhà Nguyễn; Trong số đó, 7 vị đã được tôn phong hiển thánh vào ngày 19.06.1988. Đức cha Antôn đã cho xây đài tưởng niệm các thánh tử đạo tại đây.

4. Tu viện Mến Thánh Giá: Dòng Mến Thánh Giá Hưng Hóa được thành lập năm 1943 và không lâu sau đó, đã gặp nhiều khó khăn. Chị em sống chen chúc trong khu đất cạnh Tòa Giám mục. Năm 2008, Đức cha Antôn cho xây dựng trụ sở chính của dòng cạnh nhà thờ Chính tòa. 

5. Nhà Thờ: Giáo phận Hưng Hoá có gần 500 họ đạo nhưng chỉ khoảng 350 họ có nhà thờ hay nhà nguyện, nhiều nơi được xây mới hoặc tu bổ. Tuy nhiên, có rất nhiều nhà thờ, nhà nguyện xuống cấp hoặc quá chật hẹp, cũ kỹ… Tại nhiều nơi, giáo dân vẫn phải sinh hoạt tôn giáo tại tư gia.

V. Hoạt động mục vụ, loan báo Tin Mừng và bác ái xã hội

Với lực lượng nhân sự trên, Hưng Hóa đã thiết lập các Ủy ban mục vụ tương ứng với các Ủy ban trực thuộc Hội Đồng Giám mục Việt Nam. Ngoài ra còn có thêm Ủy ban Dân tộc và Ủy ban Thiếu nhi. Các Ủy ban hoạt động theo phương hướng được thông qua Hội nghị mục vụ thường niên. Hội đồng mục vụ được quy tụ đặc biệt vào dịp sơ kết bán niên và tổng kết cuối năm.

Vào thời mở cửa, giáo phận Hưng Hóa là một cánh đồng truyền giáo bao la với những nhiệm vụ cấp bách:

   -  Xúc tiến chương trình huấn giáo cho người đang sống đạo,

   -  Tái rao giảng Tin Mừng cho người vì thời thế và hoàn cảnh mà lơ là sống đạo,

   -  Loan báo Tin Mừng cho muôn dân trong miền thập tỉnh vùng Tây Bắc của đất nước.
 

Văn phòng TGM Hưng Hóa

Cập nhật ngày 31/12/2017