Trong Kitô giáo thời trung cổ, các vị thánh và thiên thần đôi khi được miêu tả với đôi mắt to. Đôi mắt này hướng về vinh quang của Thiên Chúa và phản chiếu ánh sáng của Ngài. Tương tự như vậy, các tu viện đã và vẫn rất coi trọng việc chiêm ngắm.
Nếu cầu nguyện đòi hỏi sự tham gia của toàn bộ cơ thể, thì đôi mắt là đồng minh đắc lực. Đôi mắt kết nối chúng ta với ánh sáng chân chính. Không giống như các giác quan khác, thị giác mở ra cho chúng ta thời gian và không gian. Bằng thị giác, chúng ta cảm nhận được khoảng cách giữa bản thân và thế giới, chúng ta bước vào chiều sâu bao quanh mình. Ánh sáng cũng cho chúng ta biết bây giờ là mấy giờ trong ngày. Chúng ta nhìn thấy độ tuổi của một người. Về bản chất, nhìn ngắm không phải là một hành động hời hợt bên ngoài.
Thị giác là một giác quan độc đáo. Nó là một cảm quan chủ yếu trong sự hiện hữu của chúng ta và trong mối tương quan của chúng ta với Thiên Chúa. Nhờ đôi mắt, chúng ta nhận biết và đánh giá con người và vạn vật. Đôi mắt của chúng ta không chỉ là cửa sổ nhìn ra thế giới mà còn là cửa sổ nhìn ra vẻ đẹp của mọi thụ tạo, vốn là chứng tá cho Đấng Sáng Tạo.
Truyền thống Chính Thống giáo, vốn từ lâu đã được hưởng lợi từ di sản nghệ thuật và công nghệ của Đế chế La Mã, đã hiểu sâu sắc giá trị của các Icôn - tranh ảnh thánh - để làm sáng tỏ những mầu nhiệm đức tin. Không có những bài giảng dài dòng hay lý thuyết trừu tượng, chỉ cần một vài hình dạng và màu sắc, được miêu tả một cách chọn lọc cẩn thận, để thể hiện cốt lõi đức tin Kitô giáo.
Tranh ảnh thánh là một tuyên ngôn thị giác mạnh mẽ. Phủ đầy ánh sáng, chúng truyền tải hàng thế kỷ suy tư và giáo huấn Kitô giáo. Trước tranh ảnh thánh, tất cả chúng ta đều bình đẳng. Chỉ cần một chút chú ý và mở lòng là có thể được đánh động. Với nét mộc mạc trang nghiêm, tranh ảnh thánh nói với đôi mắt ta. Mọi chi tiết đều quan trọng.
Trong một thế giới đang chật vật cầu nguyện, cầu nguyện bằng đôi mắt là một con đường dễ dàng dành cho tất cả mọi người. Cầu nguyện bằng đôi mắt có thể bắt đầu một cách đơn giản, bằng cách ngồi xuống một lúc cùng với điện thoại của bạn và nhìn vào một tranh ảnh thánh hoặc một bức họa nổi tiếng của truyền thống Kitô giáo.
Chỉ cần một chút dữ liệu, bạn chỉ mất vài giây trực tuyến để khám phá một bức tranh của Caravaggio, một biểu tượng Hy Lạp, một thủ bản minh họa Kitô giáo, hay nghệ thuật đương đại lấy cảm hứng từ Tin mừng. Sau đó, hãy nhìn ngắm. Hãy chiêm ngắm nó với tấm lòng rộng mở và chú ý, và để bản thân được xem xét lại.
Trước mắt ta, hình ảnh bắt đầu phát huy tác dụng. Các chi tiết hiện ra, sự cân bằng đối xứng làm ta kinh ngạc, và các hình khối bắt đầu nói với giác quan và cảm xúc của chúng ta. Với bức tranh nổi tiếng “Người con hoang đàng” của Rembrandt, ta không cần phải là một chuyên gia nghệ thuật hay một nhà thần học mới có thể cảm nhận được sự dịu dàng trong vòng tay ôm ấp của người cha.
Hình dáng đôi tay người cha ôm lấy đứa con lạc lối, mái đầu trần của đứa con tựa vào ngực cha, hay ánh mắt xa xăm, trầm ngâm của người anh trai, tất cả những yếu tố này mời gọi ta bước vào mối thân tình của Thiên Chúa và cho ta chạm đến mầu nhiệm lòng thương xót của Thiên Chúa, bằng đôi mắt của mình.
Để đánh thức đôi mắt, để khám phá lại sự hiện diện của Thiên Chúa trong cuộc sống, chỉ cần mười phút chiêm niệm mỗi ngày, trong vài tuần. Mỗi ngày, bạn có thể sử dụng một tác phẩm nghệ thuật mới được Giáo hội công nhận về giá trị tâm linh và nghệ thuật. Rất nhiều tác phẩm được cung cấp miễn phí. Dù bạn là ai, mỗi tác phẩm đều có điều gì đó vén mở một chân trời mới để cho bạn khám phá.
Sau Lễ Hiện Xuống, khi Giáo Hội mừng kính Đức Maria, Mẹ Giáo Hội, tôi chiêm ngắm một ảnh thánh của Chính Thống giáo về lễ Hiện xuống. Phía trên, một luồng sáng rực rỡ chiếu xuống mười hai tông đồ đang ngồi theo hình bầu dục. Phía dưới là Chúa Kitô Vua, tay cầm một tấm vải.
Mười hai tông đồ ngồi ở giữa Chúa Cha trên trời và Chúa Con hiện ra trên mặt đất. Các tông đồ dường như đưa chân về phía Chúa Kitô bên dưới trong khi những lưỡi lửa từ trên cao đổ xuống trên họ. Chỉ trong một hình ảnh, nghệ thuật cho phép chúng ta thấy Chúa Cha sai Chúa Thánh Thần đến, và Chúa Con rửa chân.
Trong đức tin Kitô giáo, toàn thể con người, từ đầu đến chân, được đổi mới. Được kết nối giữa Chúa Cha và Chúa Con, các tông đồ được lôi kéo vào Ba Ngôi. Đây không chỉ là một biểu tượng; đó là kế hoạch dành cho cuộc đời chúng ta.
Mỗi hình ảnh từ truyền thống Kitô giáo đều ẩn chứa hàng ngàn chân lý thầm lặng muốn cho chúng ta thấy. Mỗi tác phẩm nghệ thuật đều ẩn chứa vô vàn sắc thái, chỉ chờ thời gian và sự kiên nhẫn. Bạn chỉ cần nhìn ngắm. Không cần những bài diễn văn dài dòng, những lời lẽ hùng hồn, sự tập trung cao độ, hay sự cô quạnh khắc khoải phiền muộn. Chỉ cần nhìn ngắm, và khi làm như vậy, hãy làm mới tầm nhìn của bạn và hiện diện trước mặt Thiên Chúa.
Dĩ nhiên, lời cầu nguyện của đôi mắt cũng có thể mang nhiều hình thức thị giác khác. Tuy tôi khuyên bạn nên sử dụng các tác phẩm nghệ thuật được công nhận theo truyền thống Kitô giáo, nhưng cũng là đúng khi bạn sử dụng bất cứ những gì thực sự đẹp đẽ vốn làm chứng cho Chúa Ba Ngôi sáng tạo. Ngắm nhìn cảnh hoàng hôn, một quang cảnh ngoạn mục, hay một chiếc bàn được bày biện tinh tế, tất cả đều có thể là lời cầu nguyện của đôi mắt. Miễn là chúng ta đừng quên Đấng Sáng Tạo, Kiến Trúc Sư Tối Cao, thì mọi hình thức chiêm niệm bằng đôi mắt đều có giá trị.
Vẻ đẹp là cửa sổ nhìn vào Thiên Chúa. Chúng ta chỉ cần để đôi mắt dẫn lối, để khám phá lại một loại huyền nhiệm nhờ thị giác. Học lại cách chiêm niệm chính là học cách nhìn thấy Thiên Chúa một lần nữa, trong cuộc sống thường nhật, bên cạnh ta, dù ta ở bất cứ nơi đâu.
Để bắt đầu nhận ra Thiên Chúa đang đến với chúng ta qua những cách thức lặng lẽ, chỉ cần một chút sáng tạo và sự chú tâm là đủ. Trong một thế giới trôi qua vội vã mà ánh mắt chúng ta chưa bao giờ nhìn thấy đúng như thật, nơi màn hình và mạng xã hội nhanh chóng thu hút ánh nhìn của chúng ta, và nơi chúng ta liên tục bị tấn công bởi quảng cáo và ngôn ngữ hình tượng gợi tình, việc chúng ta lấy lại khả năng nhìn ngắm, chiêm niệm và thực sự được đánh động bởi những gì mình thấy, đó là điều cấp thiết.
Dĩ nhiên, có những cách cầu nguyện bằng mắt phức tạp và tinh tế hơn, chẳng hạn như đọc và suy ngẫm các đoạn Tin mừng hoặc những giáo huấn của Giáo hội. Dĩ nhiên, cũng có cả ngàn hình dạng xấu xí và kinh dị chung quanh chúng ta. Nhưng điều đó không có nghĩa là Thiên Chúa vắng mặt.
Để bước đi với Ngài, bất kể hoàn cảnh thế nào, chúng ta phải bắt đầu từ những điều cơ bản nhất: đơn giản là mở mắt ra. Cửa sổ này chỉ mong được mở ra, hoặc được phủi bụi nhẹ nhàng. Thiên Chúa luôn ở trong tầm mắt, bất chấp mọi thứ, bạn chỉ cần ngắm nhìn.
Chuyển ngữ: Phêrô Phạm Văn Trung
