HỌC HỎI SỨ ĐIỆP
NGÀY THẾ GIỚI TRUYỀN THÔNG XÃ HỘI
LẦN THỨ 58 (NĂM 2024)
Ủy ban Truyền thông Hội đồng Giám mục Việt Nam
1. Chủ đề của Sứ điệp Ngày Thế giới truyền thông xã hội lần thứ 58 (năm 2024) là gì?
Chủ đề của Sứ điệp Ngày Thế giới truyền thông xã hội lần thứ 58 (năm 2024) là: “Trí
tuệ nhân tạo và Sự khôn ngoan của Con tim: Vì một truyền thông
nhân bản trọn vẹn”.
2. Trong sứ điệp
này, Đức Giáo hoàng Phanxicô nhận định thế nào về tầm ảnh hưởng của các hệ thống
Trí tuệ nhân tạo?
Đức Giáo hoàng
Phanxicô nhận định rằng:
- Các hệ thống “trí tuệ nhân
tạo” đang làm thay đổi triệt để thế giới truyền thông và nền tảng của sự
chung sống của con người.
- Những thay đổi này ảnh
hưởng đến tất cả mọi người.
- Những phát minh
nhanh chóng vượt bực về “trí tuệ nhân tạo”, có hoạt động và
tiềm năng vượt quá khả năng thấu hiểu và đánh giá của hầu hết mọi người, đang
khơi dậy những phản ứng ngạc nhiên, vừa mang tính hưởng ứng nhiệt tình, vừa
đong đầy những lo âu trước một tương lai đầy bất trắc và mất phương hướng do
trí tuệ nhân tạo gây ra.
3. Những thay đổi triệt để do trí tuệ nhân tạo
gây nên đã khiến người ta cần phải đặt ra những câu hỏi quan trọng nào?
Những thay đổi triệt để do trí tuệ nhân tạo
gây ra chắc chắn dẫn đến
những câu hỏi sâu sắc sau đây:
- Bản chất đích thực của
con người là gì?
- Con người khác biệt
với trí tuệ nhân tạo như thế nào?
- Tương lai của con
người trong thời đại trí tuệ nhân tạo sẽ như thế nào?
- Làm thế nào để
vừa duy trì bản chất con người cách trọn vẹn, vừa làm cho sự thay đổi
văn hóa - do trí tuệ nhân tạo gây ra - hướng đến mục đích tốt đẹp?
4. Cần phải có
những thái độ cụ thể nào trước những thay đổi triệt để do trí tuệ nhân tạo gây
ra?
- Trước hết, cần phải
từ bỏ những cái nhìn bi quan về trí tuệ nhân tạo.
- Phải tích cực tham
gia vào tiến trình thay đổi này, nhưng vẫn mang trái tim liêm khiết để nhạy bén
cảnh giác trước những tiêu cực và phi nhân.
- Cần phát huy sự khôn
ngoan của trái tim để nhận diện và giải thích sự mới mẻ của
thời đại và tái khám phá con đường dẫn đến một nền
truyền thông nhân bản trọn vẹn.
5. Trái tim
con người được Kinh Thánh mô tả như thế nào?
Trong Kinh Thánh, trái
tim được xem là nơi tự do và ra quyết định. Nó tượng
trưng cho sự toàn vẹn và thống nhất, nhưng cũng gợi lên những tình cảm,
mong muốn, ước mơ; và trên hết, đó là nơi gặp gỡ nội
tâm giữa con người với Thiên Chúa.
6. Sự khôn
ngoan của trái tim giúp ta đạt được những gì?
Sự khôn ngoan của
trái tim giúp ta kết hợp:
- toàn thể với
các bộ phận,
- các quyết định
với kết quả của chúng,
- sự cao
quý với sự mong manh của con người,
- quá khứ và tương
lai,
- cái tôi và cái
chúng ta.
7. Làm thế nào
để có được sự khôn ngoan của trái tim?
Ta sẽ có được sự khôn
ngoan của trái tim khi yêu thích và mong muốn, nỗ lực tìm kiếm nó, sẵn sàng đón
nhận lời khuyên và ngoan nguỳ lắng nghe sự khôn ngoan này như một ân
ban của Thánh Thần, giúp ta nhìn mọi sự bằng đôi mắt của chính Thiên
Chúa, để thấy các kết nối, tình huống, sự kiện và khám
phá ý nghĩa thực sự của chúng. Không có sự khôn ngoan
này, cuộc sống trở nên nhạt nhẽo, vì chính sự khôn ngoan mang lại
hương vị cho cuộc sống.
8. Trí tuệ
nhân tạo có thể có được sự khôn ngoan của trái tim không?
Thưa không, vì trí tuệ
nhân tạo chỉ là máy móc. Máy móc tiến bộ vượt bực này chắc chắn có khả năng
lưu trữ dữ liệu và nối kết các tương quan dữ liệu lớn hơn rất
nhiều so với con người, để nhanh chóng đưa ra các câu trả lời khi nhận được các
câu hỏi và các đề xuất. Nhưng chỉ con người mới có khả năng hiểu được
dữ liệu và các tương quan dữ liệu đó, để sử dụng các kết quả này và
điều khiển trí tuệ nhân tạo theo ý của mình.
9. Khi thực hiện
được những phát minh mới mẻ, con người dễ rơi vào cơn cám dỗ nguy hiểm nào?
Khi tạo ra được những
phát minh mới mẻ, với những tiến bộ nhanh chóng, con người dễ rơi vào ảo
tưởng cho mình là toàn năng, hoàn toàn tự trị, tách rời khỏi mọi ràng buộc
xã hội và quên đi thân phận thụ tạo của mình.
10. Những định
hướng của trái tim có vai trò nào trong mọi hoạt động của con người?
Tùy thuộc vào định
hướng của trái tim, mọi thứ trong tay con người đều có thể trở thành
cơ hội tốt đẹp, hoặc trở thành nguy cơ tai hại.
Chính thân xác con người, được
tạo dựng để giao tiếp và hiệp thông, đã có thể trở thành
một phương tiện gây hấn.
Cũng vậy, mọi phát triển
về kỹ thuật của con người có thể là một phương tiện phục vụ yêu
thương, hoặc thống trị đầy hận thù.
Hệ thống
trí tuệ nhân tạo hiện nay có thể góp phần vào
quá trình giải phóng con người khỏi sự thiếu hiểu biết và tạo điều
kiện trao đổi thông tin giữa các dân tộc và giữa các thế hệ khác
nhau. Tuy nhiên, đồng thời, chúng cũng có thể là công cụ
làm “ô nhiễm nhận thức”, thay đổi thực tại qua những câu
chuyện sai một phần hoặc sai hoàn toàn, nhưng lại được tin tưởng
và truyền đi như thể chúng là sự thật. Điển hình
là những thông tin sai lệch được gọi là “deepfake”, đã tạo ra
và phổ biến những hình ảnh có vẻ hoàn toàn hợp
lý nhưng sai sự thật, hoặc gửi đi tin nhắn âm thanh sử dụng
giọng nói của một người nói những điều mà người đó chưa bao
giờ nói. Như thế, trí tuệ nhân tạo có thể hữu ích
trong một số lĩnh vực cụ thể, nhưng rất nhiều khi cũng đã chứa đựng nội
dung sai lạc, bóp méo mối quan hệ của chúng ta với người khác và với
thực tại, tạo ra biết bao nhiêu điều nguy hại.
11. Các thuật
toán của trí tuệ nhân tạo có “trung lập” không?
Các thuật toán của trí
tuệ nhân tạo không “trung lập” vì được tạo ra và được sử dụng bởi những con người
có chính kiến riêng của họ. Để chống lại việc lạm dụng chúng, Đức
Giáo hoàng Phanxicô đã kêu gọi cộng đồng quốc tế làm việc cùng
nhau để thông qua hiệp ước quốc tế, đưa ra những quy tắc cần
thiết, nhằm định hướng sự phát triển và sử dụng trí tuệ nhân
tạo theo hướng phục vụ cho những điều tốt đẹp.
12. Các quy tắc
quốc tế có thể hữu hiệu đến mức độ nào?
Như trong mọi bối
cảnh của con người, các quy tắc vẫn luôn là không đủ. Song song với
việc thực thi các quy tắc cụ thể, con người còn cần phải ý thức thực hiện một
nguyên tắc chung, đó là: Tất cả mọi người được kêu gọi cùng nhau lớn
lên -lớn lên trong nhân loại và với tư cách là nhân loại, một
nhân loại phức tạp, đa sắc tộc, đa nguyên, đa tôn giáo
và đa văn hóa.
13. Ý thức về
việc cùng lớn lên trong một nhân loại phức tạp, đa sắc tộc, đa
nguyên, đa tôn giáo và đa văn hóa, khiến người ta phải lo ngại về trí
tuệ nhân tạo như thế nào?
Trí tuệ nhân tạo đang
có nguy cơ biến mọi thứ thành những tính toán trừu tượng, biến con người
thành dữ liệu, biến suy nghĩ thành một giản đồ, biến trải nghiệm
thành một trường hợp đơn độc, biến điều tốt lành thành lợi nhuận, và nhất
là phủ nhận tính độc đáo của mỗi cá nhân cùng với lịch sử của
họ.
Cuộc cách mạng kỹ thuật
số có thể làm cho chúng ta tự do hơn, nhưng thay
vì gia tăng tính đa nguyên của thông tin, người ta có nguy
cơ bị trôi dạt trong vũng lầy vô danh, thoả mãn lợi ích
của thị trường hoặc của các quyền lực.
Việc sử dụng
trí tuệ nhân tạo có nguy cơ dẫn đến suy nghĩ ẩn danh, thu
thập dữ liệu không xác thực, đưa đến sự thiếu trách nhiệm
biên tập tập thể. Các Big data-Dữ liệu lớn, dù hữu ích
cho hoạt động của máy móc, thực tế làm mất mát đáng kể về tính
chân thực của sự vật, cản trở giao tiếp giữa các cá nhân
và có nguy cơ gây tổn hại đến chính nhân loại. Thông tin
không thể tách rời khỏi các mối quan hệ hiện sinh. Chúng liên
quan đến cơ thể, đến tương quan không chỉ dữ liệu
nhưng còn cả kinh nghiệm của con người; chúng đòi hỏi khuôn mặt, ánh
nhìn, lòng trắc ẩn...
14. Trí tuệ
nhân tạo cần phải hỗ trợ cho báo chí như thế nào?
Cần phải sử dụng
trí tuệ nhân tạo để hỗ trợ các phóng viên báo chí tại
hiện trường, giúp họ ý thức vai trò chủ thể, chứng kiến tận
mắt sự kiện, ví dụ các phóng viên chiến trường, giữa các chiến dịch thông tin
sai lệch, có khả năng phê bình chính xác khi tiếp xúc trực tiếp với đau
khổ của trẻ em, phụ nữ và đàn ông trong cuộc chiến,
hiểu rõ sự vô lý của chiến tranh…
15. Để có thể
sinh ra được những ích lợi tốt đẹp cho nhân loại khi sử dụng trí tuệ nhân
tạo, người ta cần phải quan tâm giải quyết những vấn đề nào?
Để có thể sinh ra được
những ích lợi tốt đẹp cho nhân loại, khi phát minh và sử dụng trí tuệ nhân
tạo, người ta cần phải quan tâm:
- bảo vệ phẩm
giá của người lao động cùng với những người sử dụng truyền thông;
- bảo vệ khả năng
tương tác của các nền tảng;
- trách nhiệm của các
doanh nghiệp khi truyền thông và thu lợi nhuận;
- tính minh bạch của
các tiêu chí thuật toán cơ bản;
- tính minh bạch của
việc xử lý thông tin;
- cách xác định
tác giả các bài viết và tính chính xác của một hình ảnh hoặc video;
- cách ngăn chặn việc
nhiều nguồn bị giảm xuống thành một nguồn duy nhất;
- cách bảo tồn chủ nghĩa đa
nguyên và thể hiện sự phức tạp của thực tại;
- sự tốn kém và cực
kỳ tiêu hao năng lượng của trí tuệ nhân tạo;
- cách phổ biến trí tuệ
nhân tạo cho các nước đang phát triển.
16. Cần phải
làm những gì để giải quyết những vấn đề trên đây?
Để giải quyết những vấn
đề trên đây, chúng ta cần phải phát huy sự khôn ngoan của trái tim và làm việc
chung với nhau.
Chỉ khi nối kết với
nhau và với mọi thời đại, cùng nhau phát triển sự khôn ngoan của trái tim,
chúng ta mới có thể phân định, tỉnh thức và nhận định được mọi thứ
cho đến khi chúng hoàn thành cách tốt đẹp.
Sự khôn ngoan của
trái tim sẽ giúp chúng ta điều chỉnh hệ thống trí tuệ nhân
tạo phù hợp với một nền truyền thông nhân bản trọn vẹn.
