TÂM TÌNH MỤC
TỬ – THÁNG 3 NĂM 2024
MÙA CHAY – NÊN THÁNH
Quý
Cha và Quý Tu sĩ thân mến,
Tâm
tình mục tử hôm nay đến trên tay anh chị em còn trong mùa Chay Thánh. Con số
bốn mươi gợi lên vừa thời gian vừa không gian đặc biệt. Thời gian và không gian
là môi sinh của vũ trụ, là môi trường hiện sinh của loài người. Thời gian và
không gian còn là ‘sinh thái thiêng liêng’ (ĐTC Phanxicô) đưa
con người vào đời sống nội tâm.
Mùa
Chay Thánh gợi lại cuộc tĩnh tâm của Chúa Giêsu trong hoang
địa, phản ánh nỗi chờ mong về đất hứa suốt bốn mươi năm của dân xưa. Cuộc tĩnh
tâm của Chúa Giêsu làm sống dậy sự chay tịnh của Môsê trên núi Sinai trước khi
diễn ra Giao ước ban đầu và hành trình của Tiên tri Êlia qua sa mạc về núi Horeb
gặp Chúa.
Toàn
bộ mùa Chay Thánh hướng đến một chủ điểm quan trọng cho từng tín hữu là giúp họ
sống ân huệ Nhiệm tích Thánh tẩy, ơn được nhận hiệu quả của lễ Vượt
Qua Chúa đã chết và sống lại, ơn được đầy Thánh Thần mà thân thưa lời ‘Abba’
lên Chúa Cha. Đó là ‘nên thánh’.
Dù
trong đời, chúng ta đã nghe, đã giảng dạy nhiều về nên thánh, nhưng hôm nay anh
chị em hãy khoan thai thanh thản nghiệm lại căn cội, sự phong phú của mạc
khải ‘sự thánh’ và lời gọi thiết tha Chúa ngỏ vào từng tâm hồn
chúng ta.
Một
Trong
Phụng vụ Giáo hội tôn vinh Thiên Chúa ba lần Thánh, tôn vinh Chúa Kitô ‘Solus
Sanctus’, mừng kính các ‘Thánh’. Chúng ta nói tới Kinh Thánh, tuần thánh và
chính chúng ta được mời gọi nên thánh. Sự thánh là thực tại
chạm đến mầu nhiệm Thiên Chúa, phượng tự và luân lý. Sự thánh bao hàm ý niệm
thánh thiêng, thanh khiết mà cũng siêu việt.
Kinh
Thánh quan niệm sự thánh là
thực tại tách biệt khỏi cái trần tục. Sự thánh đúng nghĩa là đặc tính của Thiên
Chúa siêu phàm. Con người chỉ nhận biết ‘sự thánh’ nơi Đấng Thánh nhờ chính
Đấng Thánh mạc khải qua lịch sử dân được tuyển chọn. Tại núi Sinai, sự thánh
được mạc khải là quyền lực vinh quang ‘người phàm không thể nhìn thấy Ta mà lại
vẫn sống’ (Xh 33:20), nhưng lại đầy nhân hậu, thương xót: ‘Làm sao Ta nỡ bỏ
ngươi, hỡi Ephraim, hay thí hẳn ngươi đi, hỡi Israel?… Lòng Ta đảo lộn trong Ta
và mối chạnh thương sôi réo cả lên… Vì Ta là Thiên Chúa, không phải phàm nhân.
Ở giữa ngươi Ta là Đấng Thánh’ (Hs 11:8.9). Trong đền thờ, Thiên Chúa mạc khải
cho Isaia như Thượng Đế tạo thành vũ trụ, Đấng thánh vinh quang rạng ngời mà
chính các thần sốt mến Seraphim cũng không thánh đủ để chiêm ngưỡng dung nhan
(x. Is 6:1-7).
Đối
với dân, Đấng ‘ở giữa ngươi Ta là Đấng Thánh’ (Hs 11:9), là Thiên Chúa Thánh,
siêu phàm mà lại thu hẹp khoảng cách đến ‘bằng không’, đem lại niềm
hân hoan, sức mạnh, nơi nương tựa, ơn cứu chuộc… qua tương quan Giao
Ước. Danh Người là Thánh (Tv 33:21; Am 2:7; Xh 3:14). Thiên Chúa kết ước
bằng sự thánh của Người. Giữa muôn dân, Israel được tuyển chọn và được tách
riêng thuộc về Thiên Chúa, dân tư tế, ‘dân thánh’. Với tình yêu không thể lý
giải, Thiên Chúa sống và đi giữa dân Người (Xh 33:12-17), biểu lộ bằng vầng
mây, khám ước, đền thờ hay cô đọng trong cảm thức ‘vinh quang’, gắn bó với dân
cả trong cay đắng chốn lưu đầy (x. Ez 1:1-28).
Sự
hiện diện sống động của Thiên Chúa thông ban sự thánh, không theo cách một
chiều để miễn trừ sự cộng tác thành tâm của dân. Các tiên tri không ngừng nhắc
nhở các lễ tế không đủ làm vui lòng Đấng Thánh mà còn cần đời sống đi theo Đấng
Thánh trong công chính, vâng phục và mến yêu. Trong mọi bình diện, lặng thầm
hay công khai, gia đình hay cộng đồng, lao động hay tế tự… đều phải đạt
mức ‘sự thánh sống’ (la sainteté vécue). ‘Hãy nên thánh vì Ta,
Đức Chúa, là Thánh’ (Lv 19:2; 20:26).
Tiên
tri Ezêkiel mơ ước một đền thờ mới ở trung tâm phần đất đã được thanh tẩy, nơi
đó dân được hiến thánh và được đổi mới bằng Thần khí, sẽ sống trong sự hiện
diện của Đấng Thánh. Nếu dân bị kết án, cái gốc sống còn là ‘hạt mầm
thánh’ (Is 6:13). ‘Đức Chúa lớn lao ở Sion, Người cao vọi trên khắp
muôn dân… Người là Đấng Thánh’ (Tv 99:2.3).
Hai
Giáo
hội tiên khởi, cộng đoàn của các Tông đồ, đã hội nhập mạc khải về ‘sự thánh’ của Cựu ước. Thiên
Chúa là ‘Cha chí Thánh’ (Ga 17:11), là Đấng Tạo Thành siêu việt, là Thẩm phán
khi tận cùng thời gian (Kh 4:8). Người ban Lề luật và thiết lập Giao ước. Các
Thiên thần, đền thờ và Giêrusalem trên trời là thánh.
Sự
thánh nơi Chúa Kitô được
mạc khải ngay từ biến cố Giáng Sinh: Đức Maria đầy ơn phúc, nơi lòng dạ, người
sẽ thụ thai… bởi Thánh Thần và quyền năng Đấng Tối Cao… Trẻ sắp sinh sẽ được
gọi là Con Thiên Chúa, là Thánh (x. Lc 1:25-35). Tại dòng sông Jorđan, Chúa Cha
mạc khải ‘Con yêu dấu’ được ‘xức dầu Thánh Thần’ (Lc 3:22; Tđcv 10:38). Đấng là
Con Thiên Chúa, đầy Thánh Thần, biểu lộ sự thánh bằng những giáo huấn ‘về ân
sủng’ (Lc 4:22), những dấu lạ chữa lành, quyền năng tiêu diệt satan. Đứng trước
Con Thiên Chúa, người ta sẽ như ‘Simon Phêrô phục mình dưới chân Chúa mà rằng:
xin hãy xa con, lạy Ngài, vì con là kẻ tội lỗi’ (Lc 5:8). Mầu nhiệm
quyền uy siêu nhiên, khơi lên và soi rọi thân phận bé bỏng tội lỗi của người
phàm.
Thánh
Phêrô và Gioan được
tha từ công nghị trở về gặp cộng đoàn, giữa gian truân bách hại, đã ca
ngợi ‘Tôi tớ Thánh là Đức Giêsu’ (Tđcv 4:27). Dù là tác giả sự
sống cho vũ hoàn, Người đã đón nhận cái chết và được Cha tôn vinh là Đấng Thánh
(Kh 3:7). Phẩm thánh nơi Chúa Kitô là một với sự thánh của Chúa Cha siêu việt
trên phẩm hạnh thánh của các thánh nhân. ‘Tôi tớ Thánh’ yêu thương người trần
thế đến nỗi thông ban mạng sống, thông ban vinh quang nhận từ Cha… thông ban sự
thánh cho họ’… ngõ hầu chúng được tác thánh cách chân thật’ (Ga 17:19).
Tông
đồ Gioan nâng niu
lưu giữ ký ức về ‘Tôi tớ Thánh’, kể lại những điều mắt thấy tai
nghe… ‘Ta khát’, ‘Đã hoàn tất’, ‘Gục đầu xuống phó thác Thần khí’(x. Ga
19:28-30). ‘Tôi tớ Thánh’ đã kiện toàn sứ mạng theo kế đồ đã báo trước trong
Kinh Thánh (Ga 5:39; 20:9). ‘Phó thác Thần khí’ chỉ về sự tắt thở, nhưng cách
diễn tả của ‘môn đệ tựa sát lòng Chúa’ hướng ta đến ý nghĩa của sự chết nơi
Thầy Giêsu là khai mạc thời mới, thời Thánh Thần, ân huệ cánh chung, làm nên
cuộc khải hoàn chiến thắng tội lỗi vốn ngăn chặn hiệu quả tỏa sáng của sự
thánh.
Vào
‘ngày thứ nhất trong tuần’, ‘Tôi tớ Thánh’ đã ‘sống lại từ cõi chết’ (Ga
20:9), đã ‘thổi hơi’ trên các Tông đồ và nói: ‘Hãy chịu lấy
Thánh Thần’ (Ga 20:22). Giáo hội là Mẹ, bằng Nhiêm tích Thánh
tẩy, sinh các con cái sống bởi hơi thở ‘Thánh Thần’, những người con
mang ‘gène thánh’ trong hữu thể và hiện hữu của mình. Như
Gioan Tẩy giả tiên báo, tín hữu được thánh tẩy trong Thánh Thần (x. Lc 3:16;
Tđcv 1:5; 11:16), là ‘thánh trong Chúa Kitô’ (1Co 1:2; Ph
1:1).
Ba
Phẩm
‘thánh’ được chỉ cách độc đáo những ‘người được chọn’ trong thời sau
hết, nhóm nhỏ ngày lễ Ngũ Tuần (Cvtđ 9:13; 1Co 16:1), những Kitô hữu của
cộng đoàn sơ khai Giêrusalem, sau được hiểu rộng cho các anh em ở Giuđê (Tđcv
9:31-41), và cho mọi tín hữu (Rm 16:2; 2Co 1:1; 13:12). Thực sự chính Chúa
Thánh Thần làm cho các tín hữu thông hiệp sự thánh của Thiên Chúa, làm nên dân
thánh, dân cử hành phượng tự với Chúa Kitô dâng lên ‘hy tế thánh’ (Rm 12:1;
15:19; Ph 2:17).
Kinh
Thánh đã lý giải về
sự thánh của Kitô hữu. Sự thánh ấy xuất tự ơn được gọi (Rm
1:7; 1Co 1:2), hàm ẩn lập trường cắt đứt với tội lỗi và các thói tục dân ngoại
(1Th 4:3) để sống theo sự thánh đến từ Thiên Chúa chứ không theo khôn ngoan xác
thịt (2Co 1:12; Tt 3:4-7). Yêu cầu sống thánh là nền tảng của mọi truyền thống
nhiệm nhặt Kitô, không dựa trên lý tưởng lề luật ngoại tại, nhưng chỉ dựa vào
sự kiện Kitô hữu được Chúa Kitô chinh phục, nên tự nguyện thông phần những khổ
đau và cái chết của Chúa để đạt ơn phục sinh (Ph 3:10-14).
Sự
thánh của Thiên Chúa tiêu diệt sự tội của thế gian. Kitô hữu nỗ lực nên thánh đón mừng
Chúa Quang lâm (1Th 3:13; Kh 22:11). Ngày ấy sẽ xuất hiện Giêrusalem mới,
‘thành thánh’ (Kh 21:2), nơi đó ‘cây sự sống’ trổ bông (Kh 21-22) và Chúa Giêsu
được tôn vinh nơi các Thánh của Người (2Th 1:10; 2:14). Các Thánh mang y phục
rực rỡ, được phiếu trắng tinh trong máu Con Chiên (Kh 7:14), chiêm ngưỡng Thiên
Chúa. Các Ngài thực sự đã luyện lại được ‘giống Thiên Chúa Ba Ngôi’ (imago
Trinitatis, Augustinô) và đời đời thông hiệp với Thiên Chúa.
Thánh
Tông đồ Gioan giáo
huấn về thực tại thánh: ‘Ta biết rằng, một khi điều ấy được tỏ hiện,
thì ta sẽ được giống như Người, vì Người thế nào, ta sẽ được thấy như vậy’ (1Ga
3:2).
Truyền
thống tu đức của Giáo hội phương Tây nhấn mạnh thực tại: ‘Vì
Người thế nào, ta sẽ được thấy như vậy’. Mục tiêu và con đường nên thánh là
‘Phúc hưởng kiến Thiên Chúa’, tiêu biểu nơi giáo huấn của Thánh
Augustinô. Ngay từ đầu được ơn quy phục Chúa, Augustinô đã trải nghiệm thân
phận người: ‘Lạy Chúa, Chúa đã dựng nên chúng con cho Chúa, và lòng người xao
xuyến mãi tới khi an nghỉ trong Chúa’. Mọi tâm hồn đều mang cái đà tự nhiên
hướng về Chúa, đúng là một lời gọi đến sự thánh. Kinh nghiệm này làm vang dội
lại tâm tình của Thánh Irênê: ‘Vinh quang Thiên Chúa là con người
được sống và sự sống con người chính là hưởng kiến Thiên Chúa’. Mối tương quan
giữa Thiên Chúa và con người là sinh động và mục đích Thiên Chúa tạo thành con
người là để hưởng kiến Thiên Chúa. Hơn ngàn năm sau, Thánh Tôma Aquinô đề
cập khát khao tự nhiên về sự hưởng kiến siêu nhiên: ‘Mục đích của một thụ tạo
được phú bẩm lý trí là đạt đến mối phúc ‘hưởng kiến Thiên Chúa’. Nói rõ hơn,
‘trí tuệ khát khao một cách tự nhiên được hưởng kiến bản thể Thiên Chúa’.
Giáo
hội phương Đông với
truyền thống tu đức lâu đời dựa trên: ‘Ta sẽ được giống như Người’.
Nền tu đức này nhận định rằng đối tượng của ‘Phúc hưởng kiến’ không đạt được
yếu tính Thiên Chúa nhưng đạt năng lực thuộc về chính Thiên Chúa. Năng lực này
là căn nguyên tỏa sáng như trong biến cố Chúa Kitô hiển dung trên núi Tabor.
Tuy nhiên, những người ‘lòng trong sạch’ cầu nguyện bằng cả tâm hồn ‘prière du
coeur’ có thể đạt được kinh nghiệm Thiên Chúa trực tiếp.
Các
Giáo phụ phương Đông bảo
vệ lập trường khả thể con người thông hiệp cùng Thiên Chúa và đề ra nguyên lý
căn bản là sự phân biệt giữa yếu tính và năng lực của Thiên Chúa. Giáo lý này
duy trì được vừa thực tại siêu việt của Thiên Chúa vừa thực tại thần
hóa của con người. Khi chấp nhận ý niệm con người được thần hóa ta vẫn phải
luôn luôn tin rằng con người không bao giờ ngang bằng Thiên Chúa. Con người
được thần hóa nghĩa là được Thiên Chúa ban cho thông phần vào hữu thể của Thiên
Chúa. Thiên Chúa là Thánh tự chính mình và con người được gọi thông hiệp với
Đấng Thánh.
Định
mệnh của con người là được thần hóa bằng cuộc chiến thắng sự chết.
Chính nhiệm tích Thánh Thể thực hiện cuộc thần hóa này. Thánh
Grêgôriô Nysse không mặn mà với ý tưởng đà tiến về Thiên Chúa chỉ đạt
tới ‘sự hưởng kiến’ tĩnh, nhưng theo Ngài, cả trong thế giới sẽ đến, chúng ta
sẽ trải qua từ sự khởi đầu này tới sự khởi đầu tiếp bằng những sự khởi đầu
không bao giờ cùng’. Sự thần hóa hệ tại không phải đạt được
bản tính Thiên Chúa, mà là đạt được cách là Thiên Chúa gồm các ngôi
vị hiệp thông. Zizioulas cho rằng vì thần học phương Tây về
Thiên Chúa Ba Ngôi chú trọng bản tính hơn là ngôi vị nên khó chấp nhận sự thần
hóa của con người. Nhân tính của Chúa Kitô được thần hóa vì nhân tính được hội
nhập ngôi hiệp của Chúa Kitô và nhân loại được thần hóa vì họ hội nhập tương
quan ngôi vị của Chúa.
Thánh
Công đồng Vaticanô II định
nghĩa ‘sự thánh là thông hiệp hoàn hảo với Chúa Kitô’. Chỉ
Thiên Chúa Ba Ngôi là thánh. Từ nguồn cội này, sự thánh được thông truyền vào
Giáo hội bởi Chúa Kitô, Đấng hiến mình cho Giáo hội để làm cho Giáo hội nên
thánh. Mọi Kitô hữu được gọi nên thánh vì họ thuộc về Giáo hội, được
thông dự vào sự thánh nhờ các nhiệm tích. Thánh Augustinô tự
thuật ơn gặp Chúa trong nhiệm tích Thánh Thể, Chúa nói: ‘Con được
nuôi dưỡng nhờ Ta. Tuy nhiên, con không biến đổi Ta thành con… chính
con sẽ biến đổi thành Ta’. Sau khi đã được thông dự vào sự
thánh và trở nên thánh, đến lượt họ, họ giúp những người khác nên thánh. Dù
những hình thái và những bận tâm trong cuộc sống đa dạng, sự thánh vẫn duy nhất
vì luôn được tác động hứng khởi bởi cùng một Chúa Thánh Thần. Hơn nữa, Thánh
Thần là bảo chứng cơ nghiệp của chúng ta (Ep 1:14), nên sự thánh không
những mang tính Giáo hội mà còn mang tính cánh chung. Như
Giáo hội, sự thánh chỉ hoàn hảo trong vinh quang trên trời.
Anh
chị em rất thân mến,
Mỗi
năm mùa Chay Thánh về, chúng ta thường nhắn nhủ đoàn chiên nên thánh. Riêng
tôi thì sao?
Nên thánh không phải là việc tùy ý… Cuộc đời không thể để buông bỏ, trôi
dạt vô định, theo dòng như cánh bèo…
Giáo
hội, dân trung tín của Thiên Chúa tìm ra lối đường nên thánh nhờ Lời
Chúa và Nhiệm tích, nhất là Thánh Thể.
+ Gioan Đỗ Văn Ngân
Mục tử hiệp hành cùng anh chị em
