Đức Hồng y Michael Czerny: yêu quý miền Amazon và các dân
tộc của nó để cứu trái đất
Đức Hồng y Thư ký
đặc biệt của Thượng Hội đồng giám mục về Amazon giới thiệu Tông huấn mà Đức
Thánh Cha Phanxicô đã hoàn thành vào tháng 12 vừa qua và được ban hành hôm nay.
Tông huấn chứa đựng 4 “ước mơ” lớn của Đức Thánh Cha Phanxicô đối với miền
Amazon, bao gồm ước mơ về một Giáo hội truyền giáo có khuôn mặt của Amazon.
“Số phận của miền Amazon liên quan đến tất cả chúng ta, bởi vì mọi thứ được nối kết với nhau và ơn cứu độ của miền này và của các dân tộc bản địa của nó là nền tảng cho toàn thế giới. Trong cuộc phỏng vấn với Vatican Media, Đức Hồng y Michael Czerny, Thư ký đặc biệt của Thượng Hội đồng giám mục về Amazon, trình bày các nội dung chính yếu trong Tông huấn của Đức Thánh Cha Phanxicô.
Kính thưa Đức Hồng y, trước hết là về thời gian xuất bản
văn bản này của Đức Giáo hoàng; ngài đã báo trước là nó sẽ sẵn sàng vào cuối
năm nay. Vậy có sự chậm trễ nào so với thời gian ngài đã đề cập không?
- Trong bài phát
biểu khi bế mạc Thượng hội đồng giám mục, Đức Thánh Cha đã nói: “Một lời của
Đức Giáo hoàng về những gì ngài đã trải nghiệm trong Thượng hội đồng giám mục
có thể tạo nên điều gì đó tốt đẹp. Tôi muốn nói điều đó trước cuối năm nay, để
không quá nhiều thời gian trôi qua." Trên thực tế, nó xảy ra đúng như thế.
Như đã hứa, Đức Phanxicô, đã trao văn bản chung kết của Tông huấn hậu Thượng
hội đồng vào ngày 27 tháng 12, tức là trước cuối năm 2019. Sau đó, có những
bước quan trọng tiếp theo cần có thời gian: tài liệu được xem lại, được
chuẩn bị, được dịch sang các ngôn ngữ khác nhau và cuối cùng đã được xuất bản.
Theo Đức Hồng y, trọng tâm sứ điệp của Tông huấn là gì?
Tựa đề của Tông
huấn là Querida Amazonia – Amazon
yêu quý, và trọng tâm của nó là tình yêu của Đức Giáo hoàng dành cho
miền Amazon và kết quả của tình yêu này: sự đảo ngược cách nghĩ thông thường về
mối quan hệ giữa giàu và nghèo, giữa phát triển và gìn giữ, giữa bảo vệ nguồn
gốc văn hóa và cởi mở với văn hóa khác. Đức Giáo hoàng trình bày cho chúng ta
những "âm hưởng" mà các công việc của Thượng hội đồng giám mục gợi
lên trong tâm hồn ngài. Và ngài thực hiện nó dưới hình thức của bốn "ước
mơ lớn". Đức Phanxicô mơ ước rằng tại miền Amazon tất cả mọi người dấn
thân để bảo vệ quyền của những người nghèo nhất, của các dân tộc bản địa, của
những người rốt cùng. Ngài mơ về một Amazon bảo tồn sự phong phú văn hóa của
nó. Giấc mơ sinh thái của ngài là một Amazon chăm sóc cuộc sống phong phú của
nó. Và cuối cùng ngài mơ ước các cộng đồng Kitô giáo có khả năng dấn thân hội
nhập vào miền Amazon và xây dựng một Giáo hội với khuôn mặt của Amazon. Cá nhân
tôi đã bị ấn tượng bởi sự phong phú của các trích dẫn thi phú và các đề cập đến
các tài liệu của các vị giáo hoàng trước đây.
Phải chăng "ước mơ" của Đức Thánh Cha có nguy
cơ là một viễn tượng phù du và được dự phóng trong một tương lai bất định?
- Đối với Đức Giáo
hoàng Phanxicô thì không. Tôi muốn nhắc lại những lời ngài nói trong cuộc đối
thoại với những người trẻ tuổi tại Circo Massimo vào ngày 11 tháng 8 năm 2018:
"Ước mơ rất quan trọng. Chúng giúp cái nhìn của chúng ta rộng mở, chúng
giúp chúng ta hướng về chân trời, nuôi dưỡng hy vọng trong mọi hành động hàng
ngày ... Ước mơ đánh thức bạn, đẩy bạn đi xa; chúng là những ngôi sao sáng
nhất, những ngôi sao chỉ một con đường khác cho nhân loại ... Kinh thánh nói
với chúng ta rằng những giấc mơ lớn là những giấc mơ có khả năng mang lại kết
quả." Vì vậy, để trả lời câu hỏi của bạn, tôi nghĩ rằng cách nhìn này và
viễn cảnh này hoàn toàn không giống với một viễn tượng phù du hoặc ảo tưởng.
Giấc mơ ở đây là một dấu hiệu của một con đường mà toàn thể Giáo hội phải đi.
Vẻ đẹp của nó chính là khi nhìn thấy chân trời, không nằm ở chỗ đưa ra một loạt
các quy luật. Không có tuyên bố về tình yêu nào mang hình thức một hợp đồng
hoặc một cuốn sách nấu ăn.
Trong chương đầu
tiên nói về giấc mơ xã hội, nhìn vào sự tàn phá môi trường của miền Amazon và
các mối đe dọa đối với phẩm giá con người của các dân tộc của nó, điều mà Đức
Biển Đức XVI đã tố cáo, Đức Phanxicô mời gọi chúng ta phẫn nộ. Ngài nói rằng
"chúng ta phải phẫn nộ" bởi vì "thật là không tốt khi chúng ta
trở nên quen thuộc với điều ác". Ngài mời gọi xây dựng mạng lưới liên đới
và phát triển vượt thắng các tâm thức thực dân khác nhau. Ngài mời gọi tìm kiếm
các lựa chọn, tại một số khu vực, chẳng hạn như việc chăn nuôi và canh tác bền
vững, các nguồn năng lượng không gây ô nhiễm, các sáng kiến lao động không hủy
hoại môi trường và văn hóa. Nói tóm lại, "những ước mơ lớn" không
nhắm làm chúng ta bị tê liệt nhưng nuôi dưỡng sự dấn thân cụ thể và hành động
hàng ngày.
Nói một cách cụ thể, “thăng tiến” Amazon nghĩa là gì như
chúng ta đọc trong bối cảnh của Tông huấn?
- Thăng tiến
Amazon, như Đức Giáo hoàng giải thích, có nghĩa là làm sao để miền này phát huy
được những gì tốt đẹp nhất. Nó có nghĩa là không thuộc địa hóa nó, không cướp
bóc nó bằng các dự án khai thác lớn phá hủy môi trường và đe dọa người dân bản
địa. Nhưng đồng thời nó cũng có nghĩa là tránh huyền thoại hóa các nền văn hóa
bản xứ, tránh loại bỏ bất kỳ sự pha trộn nào hoặc rơi vào chủ trương duy môi
trường, lo bảo tồn các loại sinh vật nhưng lại không để ý đến các dân tộc miền
Amazon". Căn tính và đối thoại là hai từ khóa và Đức Phanxicô giải thích
rằng chúng hoàn toàn không trái ngược nhau. Việc chăm sóc các giá trị văn hóa
của người bản địa liên quan đến tất cả chúng ta: chúng ta phải cảm thấy đồng
trách nhiệm đối với sự đa dạng của nền văn hóa của họ.
Từ các trang của
Tông huấn, sự dấn thân Kitô giáo cũng rất rõ ràng, nó khác xa với một chủ nghĩa
bản địa khép kín và cả với một chủ nghĩa môi trường xem con người là sự hủy
hoại của hành tinh. Thêm vào đó, nó đề xuất một tinh thần truyền giáo táo bạo:
nói về Chúa Giêsu và mang đến cho người khác lời đề nghị của Chúa về một cuộc
sống mới - sự sống tràn đầy cho mỗi người và cho mọi người, bảo vệ công trình
sáng tạo, trong mối quan hệ với Thiên Chúa là Đấng sáng tạo và với tất cả anh
chị em.
Tại sao số phận của một khu vực cụ thể trên trái đất lại
liên quan sâu sắc đến chúng ta?
- Số phận của
Amazon ảnh hưởng đến tất cả chúng ta, bởi vì mọi thứ đều được kết nối với nhau
và sự chăm sóc "các loại sinh vật" quý giá này, với chức năng như một
bộ lọc và giúp chúng ta tránh sự nóng lên của trái đất, là điều cần thiết. Do
đó, Amazon ảnh hưởng trực tiếp đến tất cả chúng ta. Tại khu vực đó của thế
giới, chúng ta thấy tầm quan trọng của hệ sinh thái toàn diện, liên kết bởi sự
tôn trọng thiên nhiên và chăm sóc phẩm giá con người. Vì thế, tương lai của
Amazon và tương lai của các dân tộc của nó có ý nghĩa quyết định đối với sự cân
bằng của hành tinh chúng ta. Trong viễn cảnh này, điều quan trọng là để cho
người dân bản địa ở lại trong lãnh thổ của họ và chăm sóc đất đai của họ. Khía
cạnh giáo dục cũng có tầm quan trọng hàng đầu để thúc đẩy các cách xử thế mới
và thói quen mới trong con người. Nhiều cư dân của khu vực đó đã thực hiện các
phong tục tiêu biểu của các thành phố lớn nơi chủ nghĩa tiêu dùng và văn hóa
loại bỏ thống trị.
Về chương IV và về ước mơ “Giáo hội”, điểm gì của phần
cuối Tông huấn này đánh động Đức Hồng y nhất?
- Nó chiếm một nửa
Tông huấn, và do đó khi Đức Giáo hoàng Phanxicô nói rằng chiều kích mục vụ là
điều thiết yếu, ngài muốn nói đến tất cả mọi thứ, ngài rõ ràng nghĩ như thế.
Điều đánh động tôi nhất là viễn cảnh truyền giáo: nếu không "hăng say loan
báo” Tin Mừng, các dự án của Giáo hội có nguy cơ trở thành các tổ chức phi
chính phủ. Đức Giáo hoàng giải thích rằng sự dấn thân bảo vệ người nghèo, người
rốt cùng, người bản địa ám chỉ việc làm chứng cho Chúa Giêsu và đề nghị sống
tình bạn với Ngài. Thông điệp xã hội bao gồm việc loan báo Tin Mừng, và tâm
điểm của nó, kerygma, bao gồm
cuộc sống của con người, nhân phẩm, công bằng và chăm sóc cho ngôi nhà chung.
Nó loan báo về một Thiên Chúa vô cùng yêu thương mọi con người và đã hy sinh
Con của Người, Chúa Kitô bị đóng đinh, vì ơn cứu độ của chúng ta.
Một từ thường xuyên gặp trong chương này là “hội nhập văn
hóa”….
Bằng cách loan báo
và làm chứng cho Tin Mừng, tất cả những gì tốt đẹp mà mỗi nền văn hóa tạo ra
đều có giá trị, làm cho nó trở nên trọn vẹn dưới ánh sáng của đức tin Kitô
giáo. Tin Mừng luôn được loan báo ở một nơi cụ thể, và hạt giống được gieo rắc.
Đồng thời, Giáo hội học hỏi và làm giàu cho chính mình khi tiếp xúc với những
gì mà Thánh Linh đã gieo trồng trong nền văn hóa đặc biệt đó. Đức Giáo hoàng
yêu cầu lắng nghe tiếng nói của người cao niên và nhận ra các giá trị hiện diện
trong các cộng đồng nguyên thủy. Trên thực tế, các thổ dân dạy chúng ta phải
điều độ, hạnh phúc với điều ít ỏi và cảm thấy được đắm mình trong một lối sống
cộng đồng. Hội nhập văn hóa cũng có nghĩa là biết cách kết hợp một số biểu
tượng của thổ dân bản địa đã có trước đó, mà không lập tức gắn nhãn cho nó là
một sai lầm ngoại đạo. Các biểu tượng, phong tục, văn hóa chắc chắn cần một quá
trình thanh lọc và trưởng thành. Nhưng những người thực sự quan tâm đến việc
loan báo Tin Mừng của Chúa Giêsu Kitô cố gắng đáp ứng nguyện vọng của các dân
tộc qua một linh đạo hội nhập văn hóa.
Một đề tài được tranh luận tại Thượng Hội đồng giám mục
liên quan đến việc thiếu linh mục cho một miền rộng lớn như Amazon và khó khăn
đối với nhiều cộng đoàn trong việc có Thánh lễ. Tông huấn đưa ra những đề nghị
nào, thưa ĐHY?
- Đức Giáo hoàng
bày tỏ sự cần thiết về việc người dân sẵn sàng phục vụ để gia tăng việc cử hành
Thánh lễ thường xuyên hơn, đặc biệt là ở những vùng xa xôi nhất. Đức Giáo hoàng
nhắc chúng ta đừng hình dung việc thực thi thừa tác vụ linh mục như là một cách
thức đơn nhất. Tuy nhiên, chỉ có linh mục mới có thể cử hành Thánh Thể và ban
bí tích giải tội. Nhu cầu cấp thiết này là nguồn gốc của lời kêu gọi Đức
Phanxicô gửi đến tất cả các giám mục để ngoài việc cầu nguyện cho ơn gọi, họ
còn quảng đại hơn trong việc chọn gửi đến miền Amazon những người tỏ ra có ơn
gọi truyền giáo. Cũng cần phải có chương trình đào tạo để có khả năng đối thoại
với các nền văn hóa bản địa. Cần có nhiều phó tế vĩnh viễn hơn, và cần phải gia
tăng vai trò của các nữ tu và giáo dân.
Tuy nhiên Tông huấn không mở ra khả năng truyền chức cho
những người có gia đình…
Đức Phanxicô vẫn
trung thành với những gì ngài đã nói trước khi diễn ra Thượng hội đồng. Khả
năng phong chức cho người nam đã kết hôn có thể được Giáo hội thảo luận. Và nó
đã tồn tại, ví dụ trong các Giáo hội Đông phương. Cuộc thảo luận này đã diễn ra
trong nhiều thế kỷ và Thượng hội đồng đã thảo luận nó một cách tự do, không
phải trong sự tách biệt, nhưng trong toàn bộ bối cảnh đời sống Thánh Thể và sứ
vụ của Giáo hội. Đức Giáo hoàng nói trong Tông huấn rằng vấn đề không phải là
con số, và sự hiện diện nhiều hơn của các linh mục không chỉ là yêu cầu. Điều
cần thiết là một cuộc sống mới trong cộng đồng, một động lực truyền giáo mới,
sự phục vụ mới của giáo dân, sự đào tạo liên tục, sự táo bạo và sáng tạo. Chúng
ta cần một sự hiện diện rộng rãi của giáo dân được linh hoạt bởi một tinh thần
truyền giáo, có khả năng trình bày gương mặt xác thực của Giáo hội miền Amazon.
Theo cách này, dường như ngài chỉ ra cho chúng ta rằng chỉ bằng cách này, ơn
gọi mới trở lại. Đức Francesco viết rằng miền Amazon thách thức chúng ta
vượt qua các quan điểm hạn chế và đừng hài lòng với các giải pháp chỉ đề
cập đến một phần của hoàn cảnh. Nói cách khác, vấn đề quan trọng đó là một kinh
nghiệm đổi mới về đức tin và về cách loan báo Tin Mừng.
Và về vai trò của phụ nữ thì sao?
- Đức Giáo hoàng
nhắc lại trong tài liệu rằng ở Amazon có những cộng đồng trong nhiều thập kỷ đã
truyền trao đức tin mà không có linh mục, nhờ những người phụ nữ mạnh mẽ và
quảng đại; được thúc đẩy bởi Chúa Thánh Thần, họ đã rửa tội, dạy giáo lý, dạy
cầu nguyện. Chúng ta cần mở rộng tầm nhìn và thoát khỏi lối nghĩ chỉ dựa trên
chức năng khiến chúng ta nghĩ rằng chỉ khi được nối kết với việc lãnh nhận bí
tích truyền chức thánh, phụ nữ mới có một vai trò quan trọng hơn. Đó là một
viễn cảnh sẽ đưa chúng ta đến việc giáo sĩ hóa phụ nữ, kết thúc với việc làm
nghèo đi sự đóng góp căn bản của họ. Chúng ta phải đọc điều này trong giáo huấn
rộng rãi của Đức Giáo hoàng Phanxicô, người nhấn mạnh đến sự cần thiết phải
tách quyền lực khỏi thừa tác vụ linh mục, vì sự kết hợp này là điều làm phát
sinh chủ nghĩa giáo sĩ.
Mối quan hệ giữa
chức vụ và quyền lực này là điều khiến phụ nữ không có tiếng nói, không có
quyền và không có khả năng, và thường không có khả năng quyết định. Vì vậy, vấn
đề không phải là cho họ quyền lãnh nhận bí tích truyền chức thánh để họ có
tiếng nói và lá phiếu, mà là tách quyền lực khỏi chức vụ. Mặt khác, chúng ta
phải lấy cảm hứng từ tấm gương của họ, điều nhắc nhở chúng ta rằng quyền lực
trong Giáo hội là sự phục vụ, rộng lượng, tự do. Chúng ta cần kích thích sự gia
tăng các việc phục vụ và đặc sủng khác của người nữ. Đức Giáo hoàng nói rằng
phụ nữ nên có thể tham gia vào các chức năng và việc phục vụ trong giáo hội mà
không yêu cầu có thánh chức và chức năng và việc phục vụ đó cần được ổn định và
được nhìn nhận công khai với bài sai từ các giám mục. Có lẽ đã đến lúc phải xem
xét các thừa tác vụ giáo dân đang tồn tại trong Giáo hội, trở lại nền tảng của
nó và cập nhật chúng, bằng cách đọc chúng dưới ánh sáng của thực tế hiện nay và
cảm hứng của Chúa Thánh Linh, đồng thời để tạo ra các thừa tác vụ ổn định mới
khác với "sự công nhận công khai và ủy thác từ giám mục.”
Câu hỏi cuối cùng: Tương quan giữa Tông huấn và Tài liệu
Chung kết của Thượng hội đồng giám mục là gì?
Trong phần giới
thiệu về Tông huấn hậu Thượng hội đồng giám mục, Đức Giáo hoàng giải thích rằng
ngài không muốn thay thế hoặc lặp lại tài liệu đó. Ngài giới thiệu nó một cách
chính thức. Ngài mời chúng ta đọc toàn bộ. Ngài cầu nguyện rằng toàn thể Giáo
hội sẽ để cho mình được phong phú và thách thức bởi công việc này. Ngài yêu cầu
tất cả các mục tử, những người thánh hiến và các giáo dân ở miền Amazon dấn
thân với công việc này và cuối cùng, tất cả những người thiện chí sẽ được
truyền cảm hứng từ Tài liệu Chung kết và chắc chắn là bởi Tông huấn Querida
Amazonia – Amazon yêu quý – rất hay.
Alessandro De Carolis – Francesco Valiante
Nguồn: Vatican News Tiếng Việt
