Cuộc xướng họa thi ca giữa thánh Philipphê Phan Văn Minh và các thi sĩ trong và ngoài Công giáo
WHĐ (19.04.2009) – Thứ sáu Tuần Thánh 10-04-2009
vừa qua, sau khi đăng bài “Nhân Thứ Sáu Tuần Thánh, đọc mấy vần thơ công giáo”
của tác giả Quy Hậu, WHĐ nhận được thư một số độc giả hỏi thêm về bài thơ của
Thánh linh mục tử đạo Philipphê Phan Văn Minh.
WHĐ liên lạc với tác giả Quy Hậu và được ông cho
biết: Bài thơ của thánh Philipphê Phan Văn Minh được trích từ bản chép tay Phi Năng thi tập của giáo sư văn chương Võ
Long Tê và nhà nghiên cứu Phạm Đình Khiêm.
Ngày 25-12-1842, tại Chủng viện Penang (Phi-Năng),
Malaysia, Thánh Philiphê Minh làm bài thơ “xướng” với đề tài Gia Tô Cơ Đốc. Có
44 bài “họa” lại (đúng vần và đề tài) của các tác giả công giáo. Đặc biệt, có hai
bài thơ “họa” của ông Đồ Ốc, một tác giả ngoài công giáo.
Tác giả Quy Hậu gửi tiếp cho WHĐ một số bài thơ
“họa” trong đó có hai bài của ông Đồ Ốc và “đáp họa” của Thánh Philipphê Minh gửi ông Đồ Ốc.
WHĐ xin giới thiệu cùng quý độc giả một số bài
thơ xướng – họa – đáp họa. Cuộc xướng
– họa thi ca này được các nhà nghiên cứu Võ Long Tê và Phạm Đình Khiêm gọi là “một thi đàn của đức tin”.
Bài viết dưới đây do tác giả Quy Hậu gửi đến
WHĐ:
Bài xướng của Thánh Philipphê Phan
Văn Minh:
Gia
Tô Cơ Đốc Đấng Con Trời,
Đặc
cách lâm phàm cứu khắp nơi.
Chẳng lấy lợi danh mà tạo nghiệp,
Không dùng vương bá để xây đời.
Vâng lời thiên mệnh đành thân diệt,
Gánh tội nhân gian chịu máu rơi,
Dĩ nhược thắng cường mệnh chứng tỏ
Kiếp sau hiện hữu sống muôn thời.
Một số bài thơ họa:
1. Bài họa của Paulus Hơn:
Lật
ngược đố ai cải luật Trời,
Gia-tô
Cơ-đốc dạy khắp nơi.
Nước
Trời chớ kể quê hư kiếp,
Cuộc
thế phải đâu chốn sống đời.
Kẻ
chối như rừng chang nắng đốt,
Người
ta tợ lúa gội mưa rơi.
Soi
gương kim cổ trong thiên hạ,
Nhận
thức thị phi, sống kịp thời.
2.
Bài họa của Andreas Phong:
Khôn
giỏi làm sao khỏi lẽ Trời,
Cái
vòng luẩn quẩn diễn đòi nơi.
Lớp
xây lớp phá, xây xây mãi,
Sự
nhục sự vinh, để để đời.
Dục
vọng dễ gì người dứt bỏ,
Kiêu
căng khó thể kẻ buông rơi.
Từ
trời sức sống Gia-tô xuống,
Trợ
lực nhân sinh thoát họa thời.
3.
Bài họa của Joseph Thăng:
Yếu
đuối ngày đêm cậy có Trời,
Ai
che cũng chịu miễn yên nơi.
Bôn
ba cho lắm khôn hai kiếp,
Xảo
quyệt bao nhiêu cũng một đời.
Bạo
phát bạo tàn, đừng tưởng bở,
Trời
sinh Trời dưỡng, há buông rơi.
Tuồng
nào chẳng có hồi chung kết,
Mặc
kẻ trèo cao, kẻ ngược thời.
4.
Bài họa của Jacobus Tiên:
Thương
người nghèo khổ sống ngoài trời,
Gió
thét mưa gào chẳng chỗ nơi.
Mang
năng đọa đầy vì thói thế,
Nếm
nhiều cay đắng bởi tình đời.
Noi
gương Cơ-đốc: lành tuân giữ,
Nhớ
nghĩa Gia-tô: hận bỏ rơi.
Thánh
giá: ngọn đèn soi bể khổ,
Cho
thuyền cập bến được phùng thời.
5. Bài họa của Lucas Hậu:
Cũng
chẳng cậy mình chẳng cậy Trời,
Dung
hòa để được sống yên nơi.
Theo
thời học hỏi rành thiên đạo,
Trợ
sức hiên ngang chống thói đời.
Cơ-đốc
hoàn toàn tuân ý định,
Gia-tô
trọn vẹn chịu mình rơi.
Trời
– Người có đủ trong hành động,
Cứu
chuộc thế gian rạng khắp thời.
6.
Bài họa (1) của ông Đồ Ốc, lương dân
Thế
gian vạn sự nói do Trời,
Nhưng
tại làm sao khổ khắp nơi?
Cứu
khổ đã nêu bên đạo Chúa,
Giải
nguy chưa thấy phía người đời.
Triều
đình Nam quốc xô không ngã,
Đạo
trưởng Tây phương bám chẳng rơi.
Đã
đẩy giáo nhơn vào thế khổ,
Vậy
ai phải chịu bất tri thời?
7.
Bài họa (2) của ông Đồ Ốc:
Đau
khổ xưa nay vốn tại Trời,
Thất
mùa, ôn dịch khắp nơi nơi.
Thủy
tai chôn lấp bao nhiêu mạng,
Địa
chấn nát tan mấy cuộc đời.
Khổ
đó, con người làm chẳng được,
Nạn
này, Tạo hóa trút đầy vơi.
Thiên
tai đại nạn Trời làm cả,
Nhân
loại chỉ gây giặc nhứt thời.
Theo tài liệu nghiên cứu của hai ông
Võ Long Tê và Phạm Đình Khiêm, tác giả Đồ Ốc là một thầy đồ dạy học và bốc
thuốc chữa bệnh ở vùng Ba Tri (Bến Tre). Một lần đến Ba Giồng bốc thuốc, ông gặp
Thánh Philipphê Minh và được ngài mời họa bài thơ của mình. Về phần Thánh Philipphê
Minh, sau khi nhận hai bài thơ họa của ông Đồ Ốc, đã viết hai bài đáp họa:
Bài
đáp họa (1) của Thánh Philipphê Minh:
Cai trị
thế gian luật của Trời,
Có yên có
khổ cũng tùy nơi.
Tranh
danh: oán hận do người thế,
Giành lợi:
chiến tranh tại thói đời.
Thuốc bổ
vào người sinh thuận, nghịch,
Đạo ngay
nhập thế có xuôi, rơi.
Xưa nay
đau khổ do tham vọng,
Lịch sử
chứng minh kẻ thức thời.
Bài
đáp họa (2) của Thánh Philipphê Minh:
Sống ở thế
gian chẳng khỏi Trời,
Khác nào
loài cá khắp nơi nơi.
Sông sâu
khỏe xác, tha hồ lội,
Sông cạn
phơi thây, há trách đời.
Cá có oán
sông lên hoặc xuống,
Mình không
biết nước lớn hay vơi.
Dĩ nhiên
phải chịu vì không biết,
Thượng bất
oán Thiên, lẽ thức thời.
Trong hai bài đáp họa, Thánh Philipphê Minh đã khai thác những lẽ đời quen thuộc như: “Xưa nay đau khổ do tham vọng” và “Thượng bất oán Thiên, lẽ thức
thời” nhằm thuyết phục ông Đồ Ốc đừng vội suy luận: Làm gì có Đấng cứu khổ
khi nhân loại vẫn còn khổ (!). Mọi khổ ải của kiếp người đều do Trời làm ra thì
làm gì có một ông Trời cứu nhân loại khỏi khổ (!).
Tương truyền, cuộc xướng họa đã kết tình tri âm
giữa Thánh Philipphê Minh và ông Đồ Ốc. Nhưng tiếc thay, tình thi hữu quá ngắn
ngủi. Khi thánh nhân trên đường đến Giồng Găng (Ba Tri) thăm ông đồ đang bị đau
nặng, được tin quan quân vây bắt, đã phải tìm đường vượt sông Tiền, tạm lánh
nạn tại họ Rạch Cầu. Từ đó đến khi chịu tử đạo (1853), thánh nhân không gặp ông
Đồ Ốc nữa.
Tuy vậy, qua hai bài thơ đáp họa, Thánh
Philipphê Minh đã để lại kinh nghiệm đối thoại với người ngoài công giáo.
Đối thoại bằng sự chân thành, thái độ tôn trọng, vận dụng khéo léo sở học rộng rãi và sự am hiểu sâu sắc kinh sử Đông – Tây.